Banks

Եղեգնաձորի ավագ դպրոցի 9-րդ դասարանի աշակերտներ Մարի Հարությունյանի, Էլեն Նազարյանի ու Աննա Արամյանի Tsavd-Tanem («Ցավդ տանեմ») ձեռարկատիրական նախագիծը հաղթող է ճանաչվել Diamond Challenge Armenia մրցույթում եւ ԱՄՆ-ի Դելավեր համալսարանում անցկացվող Diamond Challenge-ի եզրափակչին մասնակցելու հնարավորություն ստացել:

Մրցույթը հնարավորություն է տալիս աշակերտներին սեփական փորձով սովորել, թե ինչ է նշանակում լինել ձեռնարկատեր եւ առաջարկել սեփական բիզնեսի գաղափարը:

Կանոնների համաձայն` հաղթող երկրների թիմերը եզրափակչին մասնակցելու համար մեկնում են ԱՄՆ, սակայն, կորոնավիրուսի (COVID-19) տարածմամբ պայմանավորված՝ Diamond Challenge-ի եզրափակչի անցկացման ձեւաչափը կփոխվի:

Մրցույթի հայաստանյան փուլի, հաղթած նախագծի եւ եզրափակչի ձեւաչափի փոփոխության մասին Banks.am-ը զրուցել է թիմի ներկայացուցիչների եւ նրանց մենթոր Հայարփի Աղախանյանի հետ:

Աննայի, Մարիի ու Էլենի թիմը
[[gallery1]]
Մարի. Ավագ դպրոցականների ձեռնարկատիրական հմտությունները զարգացնող մրցույթի մասին տեղեկացանք հասարակագիտության մեր ուսուցչուհուց: Գաղափարը հետաքրքրեց, եւ մրցույթի մասին ավելի լավ պատկերացում կազմելու համար սկսեցինք սեմինարների մասնակցել: Եղեգնաձորում մրցույթի կազմակերպչական աշխատանքներն իրականացրել է Եղեգնաձորի Համայնքային կենտրոնը:

Աննա. Մրցույթի կանոններին համաձայն՝ խումբը պիտի բաղկացած լինի 2-4 հոգուց: Մարիի ու Էլենի հետ որոշեցինք թիմ դառնալ, ձեռնարկատիրական նախագիծ մշակել ու մասնակցության հայտ ներկայացնել:
[[gallery2]]
Նախագիծ մշակելու համար 2 ամիս ժամանակ ունեինք: Թեեւ հաղթանակի մեծ հույսեր չունեինք, բայց մտածեցինք՝ հնարավորությունը պետք է օգտագործել, անպայման մասնակցել ու մի նոր բան սովորել:

Հաղթանակ կիսաեզրափակչում

Աննա. Մրցույթի կանոնների համաձայն՝ մասնակցող երկրների թիմերն իրենց մշակած նախագծի հայտերն օնլայն տարբերակով ներկայացրին ԱՄՆ-ի միջազգային ժյուրիին, որն ընտրեց յուրաքանչյուր երկրի 10 լավագույն թիմերին՝ կիսաեզրափակչի համար:
[[gallery3]]
Հայաստանյան կիսաեզրափակչում հայտնվեցին Դիլիջանի, Մեղրիի, Երեւանի, Եղեգնաձորի, Ստեփանակերտի եւ Լոռու մարզի Արեւաշող գյուղի թիմերը: Մեր թիմը եւս լավագույնների մեջ էր:

Էլեն. Փետվարի 16-ին Դիլիջանում կայացած Diamond Challenge Armenia կիսաեզրափակչում ընտրությունը կայացնող ժյուրին՝ կազմված տեղացիներից եւ ամերիկացիներից, 10 լավագույնից ընտրեց մեզ՝ ԱՄՆ մեկնելու եւ մեր բիզնես գաղափարը եզրափակչում ներկայացնելու համար: Որպես պարգեւ՝ մեր թիմը ստացավ $1000:
[[gallery4]]
Tsavd-Tanem բիզնես գաղափարը

Աննա. Մտածեցինք այնպիսի ձեռնարկատիրական գաղափարով մասնակցել, որով կկարողանանք հայկական արտադրանքն ու մշակույթը որքան հնարավոր է շատ երկրներում տարածել, ինչպես նաեւ աջակցել Հայասատանում գործող փոքր բիզնեսին։

Գաղափարը հետեւյալն է՝ ստեղծել Tsavdtanem.am օնլայն հարթակ, որտեղ կներկայացվեն հայկական արտադրանքով լի արկղեր: Դրանք հնարավոր կլինի պատվիրել եւ գնել ցանկացած երկրից:
[[gallery5]]
Էլեն. Նախագիծը ստեղծելիս, որպես հիմնական պատվիրատու, նկատի ենք ունեցել աշխարհով մեկ սփռված մեր հայրենակիցներին, որոնք ամենաշատն են ցանկանում ձեռք բերել «Արտադրված է Հայաստանում» մակնշմամբ ապրանքներ:

Tsavd-tanem-ի արկղերում կլինեն խոտաբույսեր, մեղր, պանիր, գինի, չրեղեն, քաղցրավենիք:

Արկղերը կարող են լինել 1, 3, 6 եւ 12 ամսվա համար նախատեսված: Ընդ որում, պատվիրողը կարող է փոփոխել դրանց պարունակությունը:
[[gallery6]]
Կլինեն նաեւ անակնկալ արկղեր, որոնց հասցեատերը մինչեւ բացելը չի իմանա, թե ինչ կան դրանց մեջ: Սակայն, նախքան անակնկալ արկղը պատվիրելը, պետք է նշել հասցեատիրոջ տարիքն ու սեռը, որպեսզի իմանանք՝ ինչ պարունակություն կարելի է ներառել տուփի մեջ:

Մարի. Մեր թիմի ու նախագծի համար ուզում էինք հեշտ հիշվող եւ հայության հետ ասոցացվող անուն ընտրել: Հենց այդ սկզբունքով էլ ընտրվեց «Ցավդ տանեմ» արտահայտությունը, որն օգտագործում է ե՛ւ որպես դիմելաձեւ, ե՛ւ արտահայտում է շնորհակալություն ու գնահատանք:

Եզրափակիչը՝ առանց ԱՄՆ մեկնելու

Հայարփի Աղախանյան, մենթոր. 2012-ից անցկացվող Diamond Challenge միջազգային մրցույթի եզրափակիչ փուլն անցկացվում է Դելավերի համալսարանում, որտեղ եւ հիմնվել է այս մրցույթը:

[[linked-news18280]]
Մրցույթը առաջին անգամ Հայաստանում անց է կացվել 2018թ֊ին։ Մրցույթի պաշտոնական գործընկերն է Դիլիջանի համայնքային կենտրոնը, որի կողմից և Խաղաղության Կորպուսի կամավորների աջակցությամբ արդեն 3 տարի իրականանում է ծրագիրը։
[[gallery7]]
Եզրափակիչ փուլն այս տարի նախատեսված էր անցկացնել ապրիլի 16-18-ը: Մենք արդեն ԱՄՆ մեկնելու նախապատրաստական աշխատանքների մեջ էինք, երբ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը հայտարարեց աշխարհում կորոնավիրուսի պանդեմիայի մասին: Դրանից ելնելով՝ մրցույթի կազմակերպիչները որոշեցին, որ եզրափակչին մասնակցող թիմերը չեն մեկնի ԱՄՆ, իսկ եզրափակիչը կանցկացվի առցանց՝ ապրիլի 17-18-ը:

Մրցույթի եզրափակիչ փուլին կմասնակցեն 21 երկրներ, իսկ լավագույնները տարբեր նոմինացիաներում կստանան ավելի քան 100 000 ԱՄՆ դոլար մրցանակային ֆոնդից դրամական խոշոր մրցանակներ:

Արփի Ջիլավյան
Լուսանկարները՝ ԱՄՆ Խաղաղության կորպուսի

Կորոնավիրուսի համավարակի տարածմամբ պայմանավորված՝ տարբեր փորձագետներ իրենց կարծիքներն ու կանխատեսումներն են ներկայացնում, թե ի հայտ եկող խաղի նոր կանոններն ինչ ազդեցություն կունենան բիզնեսի վրա: Banks.am-ի լրահոսից առանձնացրել ենք հնչած տեսակետները, որոնք հակիրճ ձեւաչափով ներկայացնում ենք ձեր ուշադրությանը:

Սոցիալական ձեռներեց Ռուբեն Վարդանյան

Կարանտինի հետ կապված, ամենայն հավանականությամբ, մենք պետք է նկատի ունենանք 3-5, առավելագույնը՝ 9 ամիս։

Իսկ այսօր գործարարների առջեւ չորս մարտահրավեր է ծառացած. ինչպես գոյատեւել կարանտինի ժամանակ, ինչպես բիզնեսին վերապրել ճգնաժամը, ինչպես ապրել երկարատեւ ռեցեսիայի պայմաններում, ինչպես ապրել նոր իրականությունում, երբ օնլայնը շատանում է, իսկ օֆլայնը՝ պակասում։
[[gallery1]]
Օնլայնում հանկարծ պարզվեց, որ հարաբերությունները քեզ հետ, մարդկանց հետ՝ գոյատեւման էլեմենտ է։ Ճգնաժամի ընթացքում գործարարներին շատ կարեւոր է թեւաթափ չլինել եւ շարունակել աշխատել, այլ ոչ թե անժամկետ ընդմիջում վերցնել։ Նաեւ շատ կարեւոր է ապահովել մշտական կապը աշխատակիցների հետ։

Ռուսաստանի Տնտեսագիտական բարձրագույն դպրոցի ռեկտոր Յարոսլավ Կուզմինով

Հազարավոր ընկերություններ ամբողջ աշխարհում տեղափոխում են իրենց աշխատակիցներին հեռահար աշխատանքի։ Գրասենյակից դուրս աշխատելու միտումը, որը ակտիվորեն քննարկվում էր վերջին տարիներին, մեկ վայրկյանում իրականություն դարձավ միլիոնավոր աշխատակիցների համար ամբողջ աշխարհով։ Ամենայն հավանականությամբ, այս հարկադրված փորձարկումը հաջողված կլինի, ինչը միանշանակ կբերի աշխատանքի շուկայի վերաձեւավորմանը եւ, հետեւաբար, նոր սոցիալական մարտահրավերների առաջացմանը։
[[gallery2]]
Գլխավորը, ինչին բերում է գրասենյակում գործող աշխատակիցների թվի կրճատումը, ծախսերի տնտեսումն է։ Հնարավոր կլինի նվազեցնել ծախսերը վարձակալության դիմաց, կրճատել սպասարկող անձնակազմը (քարտուղարներ, անվտանգության աշխատակիցներ, վարորդներ), ինչպես նաեւ անցում կատարել ընկերության հիերարխիկ կառուցվածքից դեպի ամպային տիպի կառուցվածք։ Մենք տեսնում ենք բիզնեսի կազմակերպման հեշտացում եւ բավականին լուրջ տնտեսում ներքին կազմակերպչական ծախսերի վրա։ Այնքան կարեւոր չեն աշխատակիցների գրասենյակ գալու ժամանակը, ընդմիջման տեւողությունը եւ դրես կոդը։ Կվերահսկվեն միայն աշխատանքի արդյունքները։

ՌԴ նախագահին առընթեր Ռուսաստանի ժողովրդական տնտեսության եւ պետական ծառայության ակադեմիայի ռեկտոր Վլադիմիր Մաու

Այն, ինչ արդյունավետ աշխատում է օնլայնում, դժվար թե վերադառնա օֆլայն։ Կարծում եմ, խանութների մեծ մասը կգնա օնլայն տիրույթ, քանի որ մոտակա ամիսները ցույց կտան, որ շատ լավ կարելի է գնումներ կատարել առանց խանութներ այցելելու:
[[gallery3]]
Ռեստորաններն այլեւս չեն ունենա այսօրվա տեսքը, դրանք «կփլուզվեն», սակայն վերջիններիս փոխարինելու կգան նոր տիպի հաստատություններ, որոնք հաղորդակցման յուրահատուկ ձեւաչափ կունենան։ Մարդիկ միջանձնային շփման կարիք կունենան, բայց այդ շփումը տեղի կունենա այն ժամանակ, երբ դա անհրաժեշտ է, նպատակարհարմար եւ հարմարավետ։

Բարձրագույն ուսումնական հաստատությունները եւս կփոխվեն։ Կրթական ծրագրերի զգալի մասը կտեղափոխվի օնլայն տիրույթ, սակայն բուն համալսարանների հետ դա տեղի չի ունենա, քանի որ կրթությունը ոչ միայն գիտելիքների փոխանցում է, ալեւ մեծ մասամբ՝ փորձի փոխանակում։

Ռուսաստանում եւ ԱՊՀ երկրներում KPMG ընկերության ռազմավարական եւ գործառնական խորհրդատվության խմբի ղեկավար Ելենա Ուստյուգովա

Ճգնաժամից դուրս գալուց հետո ընկերությունները կկարողանան գնահատել անձնակազմի եղած կառուցվածքն ու թվաքանակը՝ հաշվի առնելով երկու հարց․

- Արդյոք պե՞տք են բոլորը։ Աշխատակցի արտադրողականությունը հեռահար աշխատանքի ռեժիմում ցույց կտա, ով է իրականում արժեք բերում կազմակերպությանը, իսկ ով ընդամենը տեղ զբաղեցնում։ Կարեւոր է չմոռանալ, որ օնլայն աշխատակցի արտադրողականությունը կախված է ոչ միայն իրենից, այլեւ ղեկավարի կողմից խնդրի առաջադրման եւ վերահսկողության որակից։

- Պարտադի՞ր է արդյոք բոլոր աշխատակիցներին վերադարձնել գրասենյակներ, թե՞ հեռահար աշխատանքը պետք է մտցնել ընկերության առօրյա կյանք։ Արդեն այսօր գործատուներն ասում են, որ աշխատակիցների 20–50%-ը կարող է ապագայում պահպանել հեռահար կամ մասամբ հեռահար աշխանքի ռեժիմը։ Կարանտինի ընթացքում ստացված փորձն անհերքելի փաստարկ կդառնա երկարաժամկետ որոշում ընդունելիս։
[[gallery4]]
Ամբողջովին հեռահար աշխատանքն ավելի շատ կիրառելի է այն աշխատակիցների համար, ովքեր զբաղված են տրանզակցիոն գործարքներով կամ անհատական խնդիրներով։ Մնացածի համար առավել բարենպաստ կլինի օֆլայն թիմային համագործակցության եւ հեռահար աշխատանքի համադրությունը։ Իզուր չէր Սթիվ Ջոբսը հավատում խոհանոցում պատահական քննարկումներին, որոնք հնարավորություն են տալիս մտքեր փոխանակել եւ ծնում նորարական գաղափարներ։

Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի (WEF) առաջատար տնտեսագետ Ռոբերտո Կրոտի

Այսօրվա դրութամբ աշխարհում ընկերությունների միայն 50%-ն է պատրաստ լայնածավալ հեռահար աշխատանքին։ Մասամբ դա բացատրվում է նրանով, որ որոշ ընկերություններ աշխատում են այնպիսի ոլորտներում, որոնք հնարավոր չէ տեղափոխել թվային տիրույթ, մասամբ էլ դա պայմանավորված է նրանով, որ իրենք ուշացնում են ճկուն վերափոխման գործընթացը։
[[gallery5]]
Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի տվյալներով՝ 2015-2017թթ․ընկած ժամանակահատվածում G20 երկրներն արդեն ավելացրել են հեռահար աշախատանքի համար իրենց հնարավորությունները։ Սակայն 2017թ․ հետո այդ ասպարեզում աճ չի գրանցվել։

Ֆլորենցիայում տեղակայված Եվրոպական համալսարանական ինստիտուտի պրոֆեսոր Ալեքսանդր Էտկինդ

Ապագայի սցենարները շատ են, եւ ասել՝ դրանցից որը կիրականանա, հնարավոր չէ: Նեոլիբերալ սցենարը ենթադրում է կարգավորումների, նոր հարկերի, վճարումների եւ գների նոր միջոցների հայտնվելը: ԵՄ-ն հայտարարել է արտանետումների գների բարձրացման ծրագրի մասին: Դեռեւս այդ գինը չնչին է: Եթե այն ավելանա տասնյակ անգամ, ապա կդառնա արտադրության նոր գործոն, նունքան կարեւոր, որքան հողն է, աշխատանքը եւ կապիտալը: Երբ յուրաքանչյուր արտադրական գործընթաց՝ լինի նավթահանում, սմարթֆոնի արտադրություն կամ ուղեւորափոխադրում, գնահատվի արտանետման միավորով, ապա ամեն ինչ կփոխվի:
[[gallery6]]
Մարդկությունը, ընդհանուր առմամբ, այդքան խելացի չէ, որ գնա խաղաղ ճանապարհով. վերջինիս ընդհանուր IQ-ն կարող է չբավարարել անհրաժեշտ փոփոխությունները նախապես անելու համար: Այնպես որ, պետք է սպասել տարբեր սցենարների համակցություն: Արդեն այսօր կլիմայական փոփոխությունները շատ երկրների են վերաբերում: Քանի որ ոչինչ չի արվում կանխելու համար աղետալի զարգացումները, 10-15 տարի հետո ինչ-որ տեղ պայթյուն տեղի կունենա: Այդ ժամանակ, հնարավոր է, դաս քաղելով դրանից, մարդիկ կսկսեն ինչ-որ բան նախաձեռնել:

Պատրաստեց Խորեն Օրմանյանը

Ձեր ուշադրությանն ենք ներկայացնում հատվածներ ԱՄՀ նախկին գլխավոր տնտեսագետ, Հարվարդի համալսարանի պրոֆեսոր Քենեթ Ռոգոֆի հոդվածից, որը գրվել է Project Syndicate-ի համար:

Ամեն նոր օր 2008 թվականի համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամն ավելի ու ավելի է նմանվում ներկայիս տնտեսական աղետի նախնական փորձին։ Ըստ երեւույթին՝ գլոբալ ՀՆԱ-ի մեկնարկած արագ փլուզումը արդեն կարող է մրցակցել կամ նույնիսկ գերազանցել ցանկացած ռեցեսիաներ, որոնք տեղի էին ունենում վերջին 150 տարիների ընթացքում:

Չնայած հարվածները մեղմացնելու նպատակով կենտրոնական բանկերի եւ հարկաբյուջետային մարմինների հսկայական ջանքերին, զարգացած երկրներում ֆինանսական ակտիվների շուկաները փլուզվեցին, եւ կապիտալը հսկայական արագությամբ փախչում է զարգացող երկրներից: Խորը տնտեսական անկումը եւ ֆինանսական ճգնաժամն անխուսափելի են: Այժմ հիմնական հարցը հետեւյալն է. որքա՞ն ուժեղ կլինի այս ռեցեսիան եւ որքա՞ն այն կտեւի:

Քանի դեռ մենք չգիտենք, թե որքան արագ եւ համոզիչ կերպով կլուծվի համաճարակի խնդիրը, տնտեսագետները դժվար թե կարողանան կանխատեսել այս ճգնաժամի խաղավարտը: Կորոնավիրուսի շուրջ գիտական անորոշության մակարդակը շատ բարձր է, ինչպես նաեւ բարձր է սոցիալ-տնտեսական անորոշությունը մարդկանց եւ իշխանությունների պահվածքի վերաբերյալ՝ առաջիկա շաբաթներին եւ ամիսներին։

Աշխարհը բախվել է այլմոլորակայինների ներխուժման նման մի բանի: Մենք գիտենք, որ մարդկային վճռականությունն ու ստեղծարարությունը կհաղթեն: Բայց ի՞նչ գնով: Այս հոդվածը գրելու պահին շուկաները զգուշավոր հույս էին ցուցաբերում, որ տնտեսական վերականգնումը արագ կլինի. հնարավոր է, այն կսկսվի այս տարվա չորրորդ եռամսյակում:

Բայց որքանո՞վ են արդարացված նման տեսակետները: Զբաղվածությունը Չինաստանում մասամբ վերականգնվել է, բայց բացարձակապես անհայտ է, թե երբ կմոտենա այն մակարդակին, որը կար Covid-19-ի համաճարակից առաջ: Եվ եթե նույնիսկ չինական արդյունաբերությունն ամբողջությամբ վերականգնվի, ապա ո՞վ է գնելու իրենց արտադրած բոլոր ապրանքներն այնպիսի իրավիճակում, երբ մնացած համաշխարհային տնտեսությունը խորտակվում է: ԱՄՆ-ում տնտեսական ներուժի 70% կամ 80%-ի մակարդակին վերադարձը հեռավոր երազ է թվում:

Ամերիկան ամբողջովին տապալել է համաճարակի զսպման աշխատանքները՝ ունենալով ամենաառաջատար առողջապահական համակարգը աշխարհում, եւ, հետեւաբար, ամերիկացիների համար շատ դժվար կլինի վերադառնալ տնտեսական կանոնավորությանը՝ նախքան լայնորեն հասանելի պատվաստանյութի հայտնվելը։ Իսկ դա կարող է տեղի ունենալ մեկ տարի անց կամ նույնիսկ ավելի ուշ:

Մինչ այժմ շուկաները գոհ են ամերիկյան լայնածավալ խթանման ծրագրերից, որոնք անհրաժեշտ էին շարքային աշխատողներին պաշտպանելու եւ շուկայի փլուզումը կանխելու համար: Բայց պարզ է, որ դեռ շատ անելիքներ կան։

Եթե սա շարքային ֆինանսական խուճապ լիներ, ապա պահանջարկի պետական խթանման լայնածավալ միջոցները բավարար կլինեին խնդիրների մեծ մասը լուծելու համար: Բայց աշխարհը ամենալուրջ համաճարակի մեջ է՝ 1918-1920 թվականներին իսպանական գրիպի բռնկումից ի վեր:

Քանի դեռ պանդեմիկ ճգնաժամն ավարտված չէ, տնտեսական իրավիճակը չափազանց մռայլ պատկեր կունենա: Եվ նույնիսկ տնտեսությունը վերագործարկելուց հետո բիզնեսին եւ պարտքի շուկաներին հասցված վնասը ունենալու է հարատեւ հետեւանքներ, հատկապես եթե հիշենք, որ պարտքային պարտավորությունների գլոբալ ծավալը հասել է պատմականորեն ռեկորդային մակարդակի:

Այո, կառավարությունները եւ կենտրոնական բանկերը անմիջապես շտապեցին աջակցել ֆինանսական ոլորտի շատ հատվածներին, եւ նրանք ունեն բավարար ուժ՝ անհրաժեշտության դեպքում շատ ավելին անելու համար: Բայց խնդիրն այն է, որ մենք բախվել ենք ցնցումների հետ ոչ միայն պահանջարկի, այլեւ առաջարկի առումով: Պահանջարկի օժանդակող միջոցները կարող են աջակցել վարակվածների թվի աճող կորագծի հարթեցմանն՝ օգնելով մարդկանց մնալ տանը։ Բայց սահմաններ կան տնտեսական տեսանկյունից, երբ, ասենք, աշխատուժի 20-30%-ը առաջիկա երկու տարիների զգալի մասի ընթացքում կլինի ինքնամեկուսացման մեջ:

Դեռ չեմ շոշափել այն խորքային քաղաքական անորոշության թեման, որը կարող է հրահրել գլոբալ ռեցեսիան: 2008-ի ֆինանսական ճգնաժամը հանգեցրեց քաղաքական խորքային կաթվածի եւ պոպուլիստական առաջնորդների մեծ «բերքի»: Մենք կարող ենք ակնկալել, որ Covid-19-ի ճգնաժամը կհանգեցնի նույնիսկ ավելի ծայրահեղ քաղաքական ձախողման: ԱՄՆ-ի առողջապահական համակարգի արձագանքը համաճարակին աղետալի էր, ինչը պայմանավորված էր անգործության ու անփութության համադրությամբ իշխանության տարբեր մակարդակներում՝ ներառյալ ամենաբարձրը:

Իհարկե, կարող ենք պատկերացնել ավելի լավատեսական սցենարներ: Զանգվածային թեստավորում անցկացնելուց հետո մենք կկարողանայինք որոշել, թե ով է հիվանդ, ով՝ առողջ եւ ով արդեն ձեռք է բերել իմունիտետ, ու հետեւաբար՝ կարող է վերադառնալ աշխատանքի: Նման գիտելիքն անգին կլիներ: Բայց տարբեր մակարդակներում ոչ պատշաճ կառավարման եւ սխալ առաջնահերթությունների պատճառով, որոնք առաջ էին բերվում երկար տարիների ընթացքում, ԱՄՆ-ն այժմ անզոր է այդպիսի թեստավորումներ իրականացնելու համար:

Նույնիսկ առանց պատվաստանյութի տնտեսությունը կարող էր համեմատաբար արագ վերադառնալ կանոնավորությանը, եթե մոտ ապագայում արդյունավետ բուժում գտնվի: Բայց առանց զանգվածային թեստավորման եւ հստակ հասկանալու, թե կոնկրետ ինչն է համարվելու «նորմա» մի քանի տարի անց, դժվար կլինի համոզել բիզնեսին՝ սկսել ներդրումներ կատարել եւ աշխատակիցներ վարձել, հատկապես, եթե հաշվի առնենք, որ ակնկալվում է հարկերի բարձրացում, երբ այս ամենն ավարտվի:

Copyright: Project Syndicate, 2020.
www.project-syndicate.org

GPartners իրավաբանական գրասենյակը Banks.am-ին է տրամադրել ընկերության հիմնադիր տնօրեն Սարգիս Գրիգորյանի եւ իրավախորհրդատու Սուսաննա Ամիրխանյանի հեղինակած հոդվածը: Արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակներին եւ կարող են չհամընկնել Banks.am-ի տեսակետներին:

Արդյո՞ք արտակարգ դրությունն ու կորոնավիրուսի տարածումը էականորեն ազդեցություն են ունեցել ՀՀ-ում օտարերկրյա ներդրումների վրա:

2020թ. մարտի 16-ին Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը թիվ 298-Ն որոշմամբ երկրում հայտարարեց արտակարգ դրություն: Պետական մարմիններն, ի թիվս այլնի, լիազորություններ ստացան՝ անձանց մեկուսացման եւ ինքնամեկուսացնման կանոնները խստորեն վերահսկելու:

Այդ ընթացքում կառավարությունը մշակեց բիզնեսին եւ քաղաքացիներին աջակցություն ցուցաբերելու խոշոր փաթեթներ՝ պետական օժանդակության տեսքով՝ վարակի պատճառած անբարենպաստ տնտեսական ազդեցությունը մեղմելու համար: Այնուամենայնիվ, վարակի հետեւանքով՝ տեղաշարժման եւ տնտեսական գործունեության որոշակի սահմանափակումներն իրենց հերթին զերծ չմնացին տնտեսվարողների գործունեությունը վատթարացնելուց՝ չնայած պետական օժանդակության:

Վարակի հետեւանքով ձեռնարկված միջոցառումներն անմասն չեն իրենց ազդեցությունը թողնելու նաեւ օտարերկրյա ներդրողների եւ նրանց ներդրումների վրա: Ինչպես բոլոր վարակակիր երկրներում, այնպես էլ Հայաստանում վարակի հետեւանքով սահմանափակվել են օտարերկրյա կազմակերպությունների որոշ իրավունքներ: Միջազգային ներդրումային իրավունքի լույսի ներքո տեղի են ունեցել անկանխատեսելի իրավական փոփոխություններ: Այլ կերպ՝ օտարերկրյա ներդրողները հարաբերականորեն ավելի շատ վնասներ են կրում այս ընթացքում համեմատած տեղական բիզնեսների հետ՝ հաշվի առնելով օտարերկրացիների համար սահման մուտք գործելու ժամանակավոր արգելքները եւ այլ սահմանափակումները:

Այսպիսի հանգամանքներում հարկ ենք համարում անդրադառնալ այն հարցին, թե ինչ պաշտպանության մեխանիզմներ, դիրքորոշումներ կան պետության համար, երբ օտարերկրյա ներդրողները ներդրումային իրավունքի շրջանակում փոխհատուցում պահանջեն պետությունից:

Հնարավոր ինչպիսի՞ պաշտպանության մեխանիզմներ կան ներդրողների եւ նրանց ներդրումների համար:

Հայաստանի Հանրապետությունը 43 երկրների հետ ստորագրել է «Ներդրումների խրախուսման եւ փոխադարձ պաշտպանության մասին» երկկողմ համաձայնագրեր (այսուհետ՝ «Ներդրումային համաձայնագրեր»), (ինչպես օրինակ՝ ՀՀ կառավարության եւ Իտալիայի Հանրապետության կառավարության միջեւ ներդրումների խրախուսման եւ փոխադարձ պաշտպանության համաձայնագիրը), որոնցով նախատեսվում են ներդրումների պաշտպանության մի շարք երաշխիքներ, ներդրումների իրականացման մի շարք սկզբունքներ: Հարկ է նշել նաեւ, որ ներդրումների պաշտպանության մեխանիզմներ առկա են նաեւ Եվրոպական տնտեսական միության հետ ՀՀ ունեցած պայմանագրում, որի 25-րդ գլուխն ամբողջությամբ նվիրված է ներդրումների իրականացման հիմնական սկզբունքներին:

Ինչպիսի՞ հնարավոր հայցեր կարող են ներկայացվել ներդրողների կողմից միջազգային ներդրումային արբիտրաժում:

Արբիտրաժային տրիբունալներում, կախված պետության կողմից ձեռնարկված միջոցառումների բնույթից, ներդրողները հնարավոր է ներկայացնեն իրենց պայմանագրային իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված հայցեր, այդ թվում՝ պաշտպանելու իրենց՝

- ուղղակի կամ անուղղակի բռնագրավման դեպքում փոխհատուցման իրավունքը,
- արդար եւ հավասար վերաբերմունքի իրավունքը,
- ոչ պակաս բարենպաստ ռեժիմի իրավունքը՝ ի համեմատ տեղական կամ այլ երկրների ներդրումների,
- ամբողջական պաշտպանության եւ անվտանգության իրավունքը:

Հարկ է նշել, որ նման պաշտպանության մեխանիզմներ արձանագրված են նաեւ «Օտարերկրյա ներդրումների մասին» ՀՀ օրենքում, մասնավորապես՝ օրենքի 2-րդ բաժինն ամբողջությամբ նվիրված է օտարերկրյա ներդրումներին տրվող պետական երաշխիքներին:

Այսպիսով՝ Ներդրումային համաձայնագրերով ՀՀ-ն ստանձնել է պարտավորություն՝ արդար եւ հավասար վերաբերմունք ցուցաբերելու օտարերկրյա ներդրումներին՝ իր տարածքում տվյալ պետության քաղաքացիների կամ ընկերությունների ներդրումներին կամ հասույթներին տրամադրելու ոչ պակաս բարենպաստ ռեժիմ, քան այն ռեժիմն է, որը տրամադրում է իր սեփական քաղաքացիների եւ ընկերությունների ներդրումներին կամ հասույթներին, կամ ցանկացած երրորդ պետության քաղաքացիների, կամ ընկերությունների ներդրումներին, կամ հասույթներին: Պետությունը նման սկզբունքը խախտելու դեպքում պետք է ապացուցի, որ ձեռնարկված միջոցառումներն անհրաժեշտ են, բավարար եւ համաչափ են՝ հետապնդած օրինաչափ նպատակին հասնելու համար:

[[linked-news18922]]
Ավելին՝ ՀՀ-ն իր տարածքում այլ պետության քաղաքացիների կամ ընկերությունների ներդրումներին կամ հասույթներին պետք է տրամադրի ոչ պակաս բարենպաստ ռեժիմ, քան այն ռեժիմն է, որը տրամադրում է իր սեփական քաղաքացիների եւ ընկերությունների ներդրումներին կամ հասույթներին, կամ ցանկացած երրորդ պետության քաղաքացիների, կամ ընկերությունների ներդրումներին կամ հասույթներին:

ՀՀ-ի ներդրումային պայմանագրերով սահմանվում է, որ ներդրումները չպետք է բռնագրավվեն կամ ազգայնացվեն ուղղակի կամ անուղղակի ճանապարհով («բռնագրավում»), այնպիսի միջոցառումների իրականացմամբ, որոնք հավասարազոր են բռնագրավմանը կամ ազգայնացմանը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դրանք կատարվում են ի շահ հասարակության, անխտրական ձեւով, պատշաճ փոխհատուցմամբ եւ օրենքով սահմանված ընթացակարգերով:

«Ամբողջական պաշտպանություն եւ անվտանգություն» սկզբունքը հիմնականում երաշխավորում է օտարերկրյա ներդրումների ֆիզիկական պաշտպանությունը, այսինքն՝ ապահովում է վերջիններիս ֆիզիկական անձեռնմխելիությունն արտաքին գործոններից, անհարկի միջամտություններից, ուժի կիրառումից:

Այս պարագայում ինչպիսի՞ հնարավոր պաշտպանության մեխանիզմներ կան պետության համար ներդրումային արբիտրաժում:

Օտարերկրյա ներդրողի կողմից համապատասխան հայցեր ներկայացվելու դեպքում պետությունն այս դեպքում կարող է ունենալ ամուր, հիմնավորված դիրքորոշում: Պետության գործողությունները պայմանավորված են եղել համաշխարհային պանդեմիայով եւ իրականացվել են հանրային առողջությունը պաշտպանելու նպատակով:

Միջազգային ներդրումային իրավունքի շրջանակներում պետությունը ունի կարգավորման իրավունք (police powers), որը կարող է իրականացնել հանրային շահի պաշտպանության նպատակով՝ բացառելով ոչ անհրաժեշտ, ոչ համաչափ եւ/կամ խտրական մեթոդների կիրառումը: Կարգավորման իրավունքը պետք է իրացվի բարեխղճորեն եւ պատշաճ կանոնակարգերով՝ առանց խախտելու ներդրումային համաձայնագրերով ստանձնած պարտավորությունները:

ՀՀ Ներդրումային համաձայնագրերը մեծամասամբ պարունակում են դրույթներ, որոնք թույլատրում են պետություններին` կիրառելու միջոցներ, որոնք անհրաժեշտ են հասարակական կարգի, հանրային առողջության պահպանման, միջազգային խաղաղության կամ անվտանգության պահպանման կամ վերականգնման առնչությամբ իր պարտավորությունների իրականացման, կամ իր անվտանգության էական շահերի պաշտպանության համար:

Այն դեպքում, երբ որոշ համաձայնագրերում վերոնշյալ դրույթը բացակայում է, ապա գործում են միջազգային սովորութային իրավունքի կարգավորումները, որոնք հիմնականում ամրագրված են «Պետությունների պատասխանատվությունը միջազգային հակաիրավական արարքների համար» բանաձեւում: Տվյալ փաստաթղթում միջազգային իրավական պատասխանատվությունից ազատող հանգամանքներ են` համաձայնությունը, հակազդման միջոցները, անհաղթահարելի ուժը եւ չկանխատեսված իրադարձությունը, աղետը, անհրաժեշտությունը (այս սկզբունքը առավել ակնհայտորեն արտացոլված եւ ներկայացված է Արգենտինայի դեմ գործերում՝ ֆինանսական ճգնաժամով պայմանավորված), ինքնապաշտպանությունը: Այս մեխանիզմները կարող են կիրառվել վարակով պայմանավորված միջոցառումները արդարացնելու համար, ինչն էլ իր հերթին կբացառի պետության միջազգային իրավական պատասխանատվությունը:

Արդյո՞ք տվյալ համաճարակային իրավիճակը կարելի է որակել որպես ֆորս մաժորային իրավիճակ:

Հարկ է նշել, որ միջազգային իրավունքում ֆորս մաժոր է համարվում անհաղթահարելի ուժը կամ անկանխատեսելի այնպիսի հանգամանքը, որը պարտավորություն ունեցող պետության վերահսկողության շրջանակից դուրս է, եւ որը օբյեկտիվորեն անհնարին է դարձնում պետության միջազգային պարտավորության կատարումը, եւ այն սովորաբար կապված է արտակարգ դրության հայտարարման իրավիճակներին: Ֆորս մաժորի գլխավոր առանձնահատկություններից է արտակարգ եւ անկանխատեսելի լինելը: Տվյալ պարագայում՝ համաճարակն արտակարգ եւ անկանխատեսելի երեւույթ է, որը վտանգում է հանրային առողջությունը:

Գործնականում հանդիպե՞լ են նմանատիպ արբիտրաժային գործեր:

Հանրային առողջապահությամբ պայմանավորված՝ պետության կարգավորման իրավունքն իր արդարացումն է գտել մի շարք արբիտրաժային գործերում: Օրինակ՝ Ֆիլիպ Մորիսն ընդդեմ Ուրուգվայի (Philip Moris v. Uruguay) գործում գնահատման էր դրվել՝ արդյոք տոբակոյի նկատմամբ սահմանափակումները հանգեցնումն էին բռնագրավման: Արբիտրաժային տրիբունալը արձանագրել էր, որ տվյալ պարագայում պետությունը գործել է բարեխղճորեն, հանրային շահով պայմանավորված, մասնավորապես՝ հանրային առողջապահության նկատառումներից ելնելով, որի պարագայում բացառվում է պետության կողմից ներդրողին փոխհատուցում, անգամ եթե պետության գործողությունները տնտեսական վնաս են հասցրել ներդրողին:

Բիշոֆի գործով (Bischoff case) տրիբունալը արձանագրել է, որ վարակիչ հիվանդության էպիդեմիայի ընթացքում պետության կարգավորման իրավունքի իրավաչափ իրացման դեպքում վերջինս ազատվում է որեւէ պատասխանատվությունից:

Վեճերի լուծման ի՞նչ մեխանիզմներ կան ՀՀ ներդրումային համաձայնագրերում:

ՀՀ Ներդրումային համաձայնագրերը նախատեսում են վեճերի լուծում բանակցությունների միջոցով կամ գործի հանձնում Պայմանավորվող կողմի իրավասու դատարանին, որի տարածքում կատարվել է ներդրումը, կամ 1965թ. մարտի 18-ին Վաշինգտոնում ստորագրման համար բացված` պետությունների եւ մյուս պետությունների քաղաքացիների միջեւ Ներդրումային վեճերի լուծման մասին Կոնվենցիայով նախատեսված Ներդրումների հետ կապված վեճերի լուծման Միջազգային կենտրոնին (ICSID), կամ եթե կողմերը վեճի հետ կապված այլ համաձայնության չեն գալիս, հատուկ արբիտրաժային (ad hoc) դատարանի միջոցով, որը ստեղծվում է Միավորված ազգերի կազմակերպության Միջազգային առեւտրային իրավունքի հանձնաժողովի (UNCITRAL) արբիտրաժային կանոնների համաձայն:

Նախքան վերոնշյալ արբիտրաժային տրիբունալներին դիմելը, պետք է առանձնակի ուշադրություն դարձնել բանակցային փուլին, ինչպես նաեւ հայցային վաղեմության ժամկետներին:

Ի վերջո` ի՞նչ կառաջարկեք օտարերկրյա ներդրողներին՝ իրենց բիզնեսը վերակառուցելու համար:

Այս դեպքում խոսքը գնում է կորպորատիվ վերակառուցման մասին: Հարկ է նշել, որ օտարերկրյա ներդրողը կարող է վերակառուցել իր բիզնեսը՝ ՀՀ օրենսդրությամբ եւ ներդրումային համաձայնագրերով չարգելված մեխանիզմներով, ինչպես օրինակ՝ բաժնեմասերի առուվաճառք, պահանջի իրավունքի փոխանցում, պարտքի փոխանցում եւ այլն:

ՀՀ պետական կառավարման ակադեմիայի «Գործարար վարչարարություն» կրթական ծրագրի ղեկավար, Երիտասարդ ֆերմերների ասոցիացիայի նախագահ, տնտեսագիտության թեկնածու Աշոտ Գրիգորյանը Banks.am-ին է տրամադրել իր հեղինակած հոդվածը, որը ներկայացնում ենք ձեր ուշադրությանը:

Նոր կորոնավիրուսի (COVID-19) ազդեցությունը գյուղոլորտի վրա

Հաճախ խոսելով այսօրվա ճգնաժամի մասին՝ այն անվանում են քաղաքային (ուրբան)՝ հաշվի առնելով, որ այն բավականին ուժեղ հարվածում, տարածվում է խիտ բնաակեցված բնակավայրերում։ Դրա հետեւանքով պարալիզացվել է սպասարկմանոլորտը՝ տուրիզմ, հյուրանոցային ոլորտ, ռեստորանային բիզնես, հագուստի (retail) շուկա, ծառայություններեւ այլն։

Այս համատեքստում անտեսվում է գյուղ ոլորտը, քանի որ դեռեւս համատարած մեծ վնասներ չեն կրել տնտեսվարողները։ Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ դեռեւս չկա վստահություն ներշնչող կանխատեսումներ առ այն, թե որքան կտեւի ճգնաժամը, երբ կսկսի նահանջել վարակը, եւ դրանցից բխող երկրների «փակ դռնեռի» քաղաքականությունը, ակնհայտ է, որ այն զգալի ազդեցություն է ունենալու նաեւ գյուղատնտեսության ոլորտի վրա բոլոր երկրներում։

Գյուղոլորտի հիմնական խնդիրները պայմանականորեն կարելի է բաժանել երկու խմբի․ արդեն առկա խնդիրներ, որոնք հրատապ լուծումներ են պահանջումեւ անորորշության իրավիճակում որոշումների կայացման խնդրներ՝ ապագա վնասներից խուսափելու նպատակով։ Երկու դեպքում էլ պահանջվում է կառավարությունների միջամտությունը։

Երկրների ռազմավարության տեսանկյունից՝ առավել կկարեւորեի 2-րդ տարբերակը՝ պայմանավորված պարենային անվտանգության, ապահովության եւ ինքնաբավության տեսանկյուններից։ Իսկ առկա խնդիրներից կարելի է առանձնացնել ստորեւ թվարկվածները.

- Պահանջարկի փոփոխություն․ որոշ ապրանքների նկատմամբ պահանջարկը մեծացել է, որոշներինը՝փոքրացել։ Որոշ ոլորտներում պահանջարկի շոկերը շատ մեծ վնասներ են հասցրել տնտեսվարողներին, որոնցից կարելի է առնանձնացնել ծաղիկների արդյունաբերությունը (համաշխարհային պահանջարկի շուրջ 80% անկում), հատապտղանոցների եւ այլ ջերմատները ՀՀ-ում, որոնց համար հիմնական շուկան արտահանման շուկաներն են, եւ այլն:

- Լոգիստիկ ծախսերի ավելացում եւ մատակարարման ցանցերի կառավարում՝ սկսած ներդրանքների ձեռբերումից (պարարտանյութ, վառելիք, բույսերի պաշտպանության միջոցներ, սերմերեւայլն), մինչեւ դաշտային աշխատանքների կառավարում եւ ապրանքների մատակարարում։

- Վաճառքի շուկաների հասանելիություն․ հիմնականում արտահանման շուկաների վրա հիմնված տնտեսությունները դժվարություններ ունեն՝ կապված բեռնափոխադրումների հետ:

Այսպիսով, կարելի է եզրակացնել, որ գյուղատնտեսության ոլորը միանշանակ աջակցության կարիք ունի:

Ճգնաժամի հաղթահարման կառավարության ծրագրերը

Էկոնոմիկայի նախարարության գյուղատնտեսական զարգացման ծրագրերըհիմնականում երկարաժամկետ զարգացման նախադրյալներ են ստեղծում եւ միտված են ոլորտն առավել եկամտաբեր եւ գրավիչ դարձնելուն․օրինակ՝ ինտենսիվ այգիների, ջերմատների հիմնման, տոհմային անասնաբուծության զարգացման, վերամշակող գյուղատնտեսության զարգացման եւ այլ ծրագրեր:

Հաշվի առնելով նոր կորոնավիրուսի ազդեցությունը գյուղատնտեսության վրա՝ նախարարությունը, ի թիվս այլ ծրագրերի, նոր միջոցառումներ է ձեռնարկել: Մասնավորապես մինչեւ մեկ միլիոն դրամանոց 0% տոկոսադրույքով վարկային ծրագիրը, որի թիրախը փոքր գյուղացիական տնտեսություններն են, եւ ներդրումների աճը խթանելու նպատակով՝ գործող ծրագրերի տոկոսադրույքների սուբսիդավորումը եւս մեծացրել է այնպես, որ ֆերմերին վարկը հասնի 0% տոկոսադրույքով:

Իհարկե, այս ծրագրերը կունենան կարճաժամկետ եւ երկարաժամեկ դրական ազդեցություն գյուղոլորտի վրա, սակայն նախարարության ծրագրերն այս պահին սահմանափակ են։ ՀՀ-ում գյուղատնտեսական արտադրանքի 90%-ից ավելին բաժին է հասնում փոքր գյուղացիական տնտեսություններին։ Իսկ փոքր գյուղացիական տնտեսությունները հիմնականում հնարավորություն չունեն հավելյալ վարկային ռեսուրսներ ներգրավելու՝ թեկուզ 0% տոկոսադրույքով։

Անհրաժեշտ են ճգնաժամային իրավիճակներին հատուկ միջոցառումներ: Մինչեւ մեկ միլիոն դրամանոց սուբսիդավորվող վարկերի ծրագիրն այլ հավասար պայմաններում կարելի էր համարել ոչ թե գյուղոլորտին աջակցություն, այլ վատ սոցիալական ծրագիր՝ հաշվի առնելով, որ հնարավոր չէ այդ գումարով գյուղատնտեսություն զարգացնել եւ հնարավոր չէ նաեւ մոնիտորինգ իրականացնել՝ ստուգելու գումարի նպատակային օգտագործումը:

Աջակցության նոր մոտեցումներ

Փաստացի այս պահի դրությամբ ունենք միայն ներդումային ռեսուրսների էժանացման ծրագրեր: Հաշվի առնելով ստեղծված իրավիճակը՝ անհրաժեշտ են այլ միջոցառումներ պարենային անվտանգության մարտահրավերներին դիմակայելու եւ գյուղոլորտի տնտեսվարողների ռիսկերը մեղմելու համար:

Ի թիվս վնաս կրած ֆերմերնեին կամ այս փուլում՝ ջերմոցային տնտեսություններին աջակցության՝ չափազանց կարեւոր է երկրի պարենային անվտանգության հարցը՝ հաշվի առնելով ապագա անորոշությունը։ Իհարկե, անորոշության պայմաններում որոշումների կայացումը ռիսկային եւ հաճախ ոչ արդյունավետ է լինում, բայց ռազմավարության բացակայությունն ավելի թանկ կարող է արժենալ:

Աջակցության մեկ այլ տարբերակ, որին շատ արագ արձագանքում են գյուղացիական տնտեսությունները, ներդրանքների սուբսիդավորման ծրագրերնեն (input subsidies)՝ պարարտանյութերի, սերմի արժեքների եւ այլ սուբսիդավորում, կամ ուղղակի մեկ հեկտարի հաշվով միանվագ գումարի հատկացում՝ որոշակի նպատակի համար: Այս ծրագրերը վերահսկելիության եւ մոնիթորինգի տեսանկյունից դժվարություններ կառաջացնեն, բայց դրանք հնարավոր է շատ արագ կազմակերպել եւ բավականին արդյունավետ գործիք են չմշակվող անջրդի հողերը կարճաժամկետ հատվածում բերքի կանգնացնելու համար։

Որպեսզի կառավարությունը խթանի հացահատիկային մշակաբույսերի ցանքատարածությունների մեծացումը, բավարար չէ պարտքով գումար հատկացնելը կամ անտոկոս վարկավորումը, քանի որ այս ճյուղը ցածր եկամտաբերություն է ապահովում։ Անջրդի հողերում 1 հա ցորենի դաշտից 100-200 հազար դրամ շահույթ ստանալը գրավիչ չի կարող լինել։ Երեք կարեւոր գործոն կառանձնացնեի այս համատեքստում․

1.   Մեքենասարքավորումների առկայություն,
2.   Բերքի վնասվելու ռիսկերը (օր․ կարկտահարություն)
3.   Վաճառքի գների հնարավոր անկումը՝ պայմանավորված ապագա անորոշությամբ:

Հաշվի առնելով վերոնշյալ կետերը՝ Էկոնոմիկայի նախարարությունը, աշխատանքներն ըստ իր պլանավորածի կատարելու համար,կարող է կատարել հետեւյալ քայլերը․

1.   Կատարել չմշակվող վարելահողերի գույքագրում,
2.   Կատարել քարտեզագրում. որտեղ եւ ինչ պետք է աճեցնել՝ հաշվի առնելով, որ պետական պատվեր է,
3.   Մոբիլիզացնել, ապահովել անհրաժեշտ մեքենասարքավորումներով,
4.   Ապահովագրել կամ «խոստանալ» փոխհատուցում՝ կարկտահարությունից կուրուսնտեր կրելու դեպքում,
5.   Ֆերմերների հետ աշխատել պայմանագրային հիմունքներով (contract farming-ի գաղափարը զարգացնել). այսինքն, պայմանագիր կնքել ֆերմերի հետ, որ պետությունը որոշակի ֆիքսված գնով կգնի այդ տարածաշրջաններում ստացած բերքը կամ ֆերմերների հետ կնքի ֆորվարդային պայմանագիր:

Ապագա անորոշություն

Փոխադրման ծառայությունների գները մի քանի օրերի ընթացքում կտրուկ բարձրացան։ Ցավոք, բարձր գները չեն երաշխավորում ապրանքի ժամանակին մատակարարում։ Գյուղմթերք արտահանողները մարտ ամսվա 2-րդ տասնօրյակից սկսած բախվեցին այս խնդրի հետ։ Հետեւաբար, մյուս կարեւոր ուղղությունը, որով այսօրվանից պետք է զբաղվի կառավարությունը, դա մոտ ապագայում սպասվող ծիրանի արտահանման հնարավոր խոչընդոտների վերացումն է։ Այս առումով կարելի է դիտարկել բեռնափոխադրումների սուբսիդավորմանծրագիր, քանի որ այսպիսի իրավիճակի երկար պահպանման դեպքում կարիք կլինի կազմակերպոլ օդային բեռնափոխադրումներ, որը, ի տարբերություն ցամաքային բեռնափոխադրման, անհամեմատ թանկ է եւ հայկական գյուղմթերքը դարձնում է ոչ մրցակցային մասնավորապես ռուսական շուկայում:

Խորհրդատվության եւ ինֆորմացիայի պակաս

Աշխարհի բնակչության եկամուտների նվազումն արդեն իսկ ազդել է որոշ ապրանքատեսակների սպառման վրա. տեղի է ունեցել պահանջարկի տրանսֆորմացիա, իսկ որոշ դեպքերում պարզապես ծախսերի կրճատումն է ազդել սպառման վրա։

Մասնավորապես ընկուզեղենի պահնջարկի զգալի անկումը հանգեցրել է գների անկման։ Ռեստորանային բիզնեսի անկումը եւս իր ազդեցությունն ունեցավ գյուղմթերքի պահանջարկի վրա: Որոշ ապրանքատեսակների մասով պահանջարկի զգալի անկում է տեղի ունեցել, որոնք ներառում են գյուղատնտեսության տարբեր ճյուղեր. ձկնաբուծություն, խոզաբուծություն, կանաչիների որոշ տեսակներեւ այլն:

Կառավարությունը պետք է նաեւ ուղիներ գտնի՝ հետեւելու տնտեսությունների տրանսֆորմացիային եւ ինֆորմացիա տրամադրի շահառուներին։ Օրինակ, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ կանաչու սեզոնը շուտ փակվեց ջերմատների համար (ոչ միայն Հայաստանում), ֆերմերները վաղ սկսեցին վարունգ, պոմիդոր, բիբար, սմբուկ աճեցնել։ Հնարավոր է ծաղիկների ջերմատները եւս միացել են այս տրանսֆորմացիային։ Քանի որ չունենք ինֆորմացիա, թե ինչ քանակների մասին է խոսքը գնում, եւ որ մշակաբույսերից ինչ քանակով է արտադրվելու, հարց է առաջանում, թե ո՞ր մշակաբույսերից կունենանք ավելցուկ եւ որոնցից՝ պակասորդ։

Իհարկե, հիմա բոլորիս աչքերը կառավարության վրա են սեւեռված՝ քանի որ չունենք զարգացած մասնավոր ինստիտուտներ։ Այս ճգնաժամը եւս մեկ անգամ ապացուցեց, թե որքան անպաշտպան է գյուղոլորտը՝ մասնավոր ինստիտուտների գրեթե բացակայության տեսանկյունից: Գյուղոլորտում շատ արդյունավետ գործող ընդամենը մի քանի կազմակերպություններ ունենք (խորհրդատվական, լոգիստիկ, ագրոբիզնեսի), եւ նախարարության երկարաժամկետ պլանների մեջ պետք է ներառվի նմանօրինակ այլ կազմակերպությունների ստեղծումն ու զարգացումը խրախուսելը։

Հոդվածում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել Banks.am-ի տեսակետներին:

Ջորջ Սորոսը Բաց հասարակություն հիմնադրամների (Open Society Foundations) հիմնադիրն է ու նախագահը։

Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լայենը հայտարարել է, որ Covid-19 համավարակի դեմ պայքարի համար Եվրոպային անհրաժեշտ կլինի մոտ 1 տրիլիոն եվրո։ Այդ գումարը կարող է օգտագործվել Եվրոպական վերականգնման հիմնադրամ (European Recovery Fund) ստեղծելու համար: Բայց որտեղի՞ց գտնել նման գումար։

Ես առաջարկում եմ, որ Եվրամիությունը ներգրավի Վերականգնման հիմնադրամի համար անհրաժեշտ միջոցները՝ վաճառելով «հավերժական պարտատոմսեր», որոնց հիմնական պարտքի գումարը վճարելու անհրաժեշտություն չկա (չնայած դրանք կարելի է հետ գնել կամ մարել թողարկողի ցանկությամբ): Այդ պարտատոմսերի թողարկման թույլտվությունը պետք է լինի թիվ մեկ առաջնահերթությունն ապրիլի 23-ին կայանալիք Եվրոպական խորհրդի գագաթնաժողովին:

Անժամկետ, հավերժական պարտատոմսերի թողարկումը, անշուշտ, աննախադեպ քայլ կլինի ԵՄ-ի համար, հատկապես նման մեծ ծավալներով: Բայց նախկինում էլ այլ երկրների կառավարությունները դիմել են նման քայլերի։ Ամենահայտնի օրինակը Մեծ Բրիտանիան է, որն օգտագործել է կոնսոլիդացված պարտատոմսեր (այսպես կոչված consols)՝ նապոլեոնյան պատերազմները ֆինանսավորելու համար, ինչպես նաեւ ռազմական պարտատոմսեր՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմը ֆինանսավորելու համար: Այդ թողարկումների պարտատոմսերը Լոնդոնում վաճառվում էին մինչեւ 2015 թվականը՝ մարման պահը։ Իսկ 1870-ականներին ԱՄՆ Կոնգրեսը թույլ տվեց գանձատանը «կոնսոլներ» թողարկել գոյություն ունեցող պարտատոմսերի կոնսոլիդացիայի համար, եւ, իսկապես, այդպիսի պարտատոմսեր թողարկվեցին հետագա տարիներին:

Եվրոպան պետք է արտակարգ միջոցներ ձեռնարկի, որպեսզի հաղթահարի այս արտակարգ իրավիճակը, որը հարվածել է ԵՄ բոլոր երկրներին: Եվ պետք չէ խուսափել այնպիսի նախադեպ ստեղծելուց, որը կարդարացներ ԵՄ ընդհանուր պարտքային պարտավորությունների թողարկումը, հենց որ վերականգնվի նորմալ իրավիճակը: ԵՄ-ի եւ նրա վարկունակության վերաբերյալ հավատ ցուցադրող պարտատոմսերի թողարկումը քաղաքական աջակցություն կապահովի այն բանի համար, ինչն արդեն անում է Եվրոպական Կենտրոնական բանկը (ԵԿԲ)․ այն հանեց իր պարտատոմսերի գնման գրեթե բոլոր սահմանափակումները:

Հավերժական պարտատոմսերն ունեն երեք լրացուցիչ առավելություններ, որոնք հարմար են դարձնում դրանք ներկայիս հանգամանքների համար:

Նախ եւ առաջ, անժամկետ պարտատոմսերը մարման կարիք չունեն, ուստի դրանք ստեղծում են ԵՄ-ի համար աներեւակայելի թեթեւ բյուջետային բեռ: Եվրամիությունը դրանք վերաֆինանսավորելու անհրաժեշտություն չունի, երբ մոտենում է մարման ժամկետը, կարիք չունի վերադարձնել հիմնական պարտքի գումարը (այսպես կոչված, մաշվածության վճարները), եւ դրանց հետագա մարման համար նույնիսկ կարիք չունի գումար խնայել (օրինակ ՝ մաշվածության ֆոնդում)։

ԵՄ-ից կպահանջվի միայն պարբերաբար տոկոսներ վճարել այդ պարտատոմսերի դիմաց։ 1 տրիլիոն եվրո արժողությամբ անժամկետ պարտատոմսերը 0,5% արժողությամբ կտրոնով ԵՄ բյուջեի համար կարժենան տարեկան ընդամենը 5 միլիարդ եվրո: Սա 2020 թվականի ԵՄ բյուջեի 3%-ից էլ պակաս է։

Երկրորդ առավելությունն ավելի տեխնիկական է, բայց այն գրեթե նույնքան կարեւոր է: Ամենայն հավանականությամբ, շուկան չի կարողանա անհապաղ եւ ամբողջությամբ կլանել 1 տրիլիոն եվրո արժողությամբ պարտատոմսերի թողարկումը: Տեղադրելով պարտատոմսերը՝ ԵՄ-ն կարող է տրանշերով ներգրավել պահանջվող գումարը՝ առանց ամեն անգամ նոր պարտատոմսեր ստեղծելու:

Երրորդ առավելությունն այն է, որ ԵՄ-ի թողարկած «հավերժական պարտատոմսերը» շատ գրավիչ ակտիվ կլինեն ԵԿԲ պարտատոմսերի գնման ծրագրի համար:

Այս պարտատոմսերը թողարկելու համար ԵՄ-ին անհրաժեշտ չէ որեւէ նոր մեխանիզմ կամ կառույց ստեղծել, քանի որ ԵՄ-ն նախկինում արդեն թողարկել է պարտատոմսեր: Դրանց վաճառքից ստացված հասույթը պետք է օգտագործվի համաճարակի դեմ պայքարին ուղղված ներդրումների եւ դրամաշնորհների համար: Եվրահանձնաժողովը կարող է այդ միջոցները բաշխել ինչպես ուղղակիորեն, այնպես էլ ԵՄ երկրների կառավարությունների եւ այլ հաստատությունների (օրինակ, մունիցիպալ իշխանությունների) միջոցով, որոնք անմիջականորեն զբաղված են Covid-19-ի համաճարակի դեմ պայքարով:

Copyright: Project Syndicate, 2020.
www.project-syndicate.org

Ձեր ուշադրությանն ենք ներկայացնում «Գրանթ Թորնթոն Հայաստան» ընկերության ավագ մենեջեր Ազատ Մանուկյանի՝ «ՖՀՄՍ 9 եւ ակնկալվող պարտքային կորուստների հաշվարկը կորոնավիրուսային COVID-19 համավարակի պայմաններում» հոդվածը, որը հրապարակվում է Banks.am կայքում բացառիկ իրավունքով:

Նախաբան

Վարկային արձակուրդներ, մորատորիումներ, արտոնյալ ժամականահատվածներ, վարկերի մարումների հետ կապված խնդիրներ, ապագայի նկատմամբ անորոշություն. ինչպե՞ս հաշվարկել ֆինանսական գործիքների, հատկապես վարկերի գծով ակնկալվող պարտքային կորուստները COVID-19 կորոնավիրի համավարակի պայմաններում եւ ինչպե՞ս են վերոնշյալ գործոններն ազդում ակնկալվող պարտքային կորուստների եւ դրա հաշվարկման համար կիրառվող մեթոդաբանությունների վրա:

Վերջերս ընդունված եւ ներդրված ՖՀՄՍ 9-ը՝ ֆինանսական գործիքների ճանաչման, գնահատման եւ արժեզրկման հաշվարկի վերաբերյալ, մշակված լինելով 2008թ. ֆինանսական հետճգնաժամային միջավայրում, պետք է տնտեսական անորոշության այս ժամանակահատվածում ապացուցի իր «պիտանելիությունը»:

ՖՀՄՍ 9-ը մեծամասամբ հիմնված է սուբյեկտիվ դատողության վրա եւ նախատեսում է բազմաթիվ ենթադրությունների կիրառում: Այն չինախատեսում ակնկալվող պարտքային կորուստների հաշվարկման ստանդարտ կամ ճշգրիտ ուղեցույց ու չափանիշ, ո՛չ էլ սահմանում է ամբողջ ժամկետի ընթացքում ակնկալվող կորուստների հաշվարկի հստակ մոտեցումն ու ապագայամետ սցենարների կիրառումը:

Այսպիսով, բանկերը հնարավոր է ստիպված լինեն վերանայել իրենց կողմից կիրառված ենթադրությունները, դատողություններն ու մեթոդաբանությունները կամ առնվազն զերծ մնան դրանք մեխանիկորեն կիրառելուց, քանի որ վերջիններսկարող են արդիական չլինել առկա իրավիճակում:

Այս համատեքստում առաջ են գալիս որոշհարցեր, մասնավորապես.

- Ինչպե՞ս գնահատել պարտքային ռիսկի նշանակալի աճը ֆինանսական դժվարին այս պայմաններում, որոնց այժմ բախվում են անհատներն ու ձեռնարկությունները,

- Ինչպե՞ս գնահատել վարկային արձակուրդներն ու մորատորիումները,

- Ինչպե՞ս կիրառել ապագայամետ տեղեկատվությունը, եթե ապագան անորոշ է,

- Ի՞նչ վարվել, եթե վարկառուն ստանում է պետական աջակցություն: Արդյո՞ք պետք է այն հաշվի առնել:

Սույն հոդվածում Գրանթ Թորնթոն Հայաստանը ներկայացնում է այս հարցի վերաբերյալ իր մոտեցումները, որոնք համահունչ են Եվրոպական բանկային մարմնի (European Banking Authorities) ուղեցույցի, Եվրոպական արժեթղթերի եւ շուկաների մարմնի (European Securities and Markets Authority) հայտարարության եւ Ֆինանսական հաշվետվությունների միջազգային ստանդարտների խորհրդի (International Accounting Standards Board) հայտարարության հետ:

Պարտքային ռիսկի նշանակալի աճ

Համաձայն ՖՀՄՍ 9-ի՝ յուրաքանչյուր հաշվետու ամսաթվի դրությամբ անհրաժեշտ է գնահատել՝ արդյոք տեղի է ունեցել ֆինանսական գործիքի պարտքային ռիսկի նշանակալի աճ՝ սկզբնականճանաչումից ի վեր: Այս պահանջն ու լավագույն փորձը ենթադրում են, որ պարտքային ռիսկի նշանակալի աճը պետք է գնահատվի մի շարք քանակական եւ որակական ցուցանիշներով, ինչպես նաեւ ներառի ֆինանսական գործիքիակնկալվող ամբողջ ժամկետի ընթացքում պարտազանցման դեպքի տեղի ունենալու ռիսկի փոփոխությունները:

Բազմաթիվ բանկեր կիրառում են ՖՀՄՍ 9-ի այնհերքելի ենթադրությունը, համաձայն որի 30-օրյա ժամկետանց պայմանագրային վճարումը հիմք է պարտքային ռիսկի նշանակալի աճի: Այնուամենայնիվ, COVID-19-ի առաջացրած անորոշ իրավիճակում, ինչը ֆինանսական դժվարություններ է ստեղծում բազմաթիվ անձանց, տնային տնտեսությունների եւ ձեռնարկությունների համար, պետական աջակցությունն ու ֆինանսական կազմակերպությունների զիջողական քայլերը կարող են հիմք հանդիսանալ այս ենթադրության վերանայման համար: Ահա թե ինչու բազմաթիվ բանկեր եւ վարկային կազմակերպություններ պետք է հաշվի առնեն այս հանգամանքը եւ համապատասխանաբար բացահայտեն իրենց դատողությունները:

Վճարման արձակուրդներ եւ մորատորիումներ

COVID-19-ի շրջանակում իրականացված միջոցառումները, որոնք թույլատրում, պահանջում կամ խրախուսում են վճարումների կասեցում կամ հետաձգում, չպետք է ինքնաբերաբարընկալվեն որպես պարտքային ռիսկի նշանակալի աճի նշան: Հետեւաբար, այս իրավիճակում կիրառվող մորատորիումները չպետք է ինքնին դիտարկվեն որպես պարտքային ռիսկի նշանակալի աճի մեխանիկորեն կիրառվող ցուցանիշ: Պարտքային ռիսկի նշանակալի աճի գնահատման շրջանակներում անհրաժեշտ է վերլուծել եւ հաշվի առնել այն տնտեսական պայմանները եւ իրավիճակը, որոնց ներքո ձեռնարկվում են վերը նշված միջոցառումները եւ իրականացվում է գնահատումը:

Վճարման հետաձգումներ

Պարտքային ռիսկի նշանակալի աճի գնահատման համար ֆինանսական կազմակերպությունները դիտարկում են վարկառուի ֆինանսական դրությունը՝ վերլուծելու համար վճարման հավանականությունը: Երբեմն ֆինանսական կազմակերպությունները ստիպված են վերանայել վճարման ժամանակացույցը կամ վարկի պայմանները, որպեսզի վարկառուները հնարավորություն ունենան կատարելու իրենց պարտավորությունները:

Ընդհանուր առմամբ, համաձայն մի շարք կարգավորող մարմինների (Եվրոպական բանկային մարմին, Բազելյան կոմիտե, տեղական կարգավորող մարմիններ) վերակառուցված վարկերի ուղեցույցի ու չվճարման հավանականության չափանիշների՝ բանկերը պետք է դասակարգեն ֆինանսական ակտիվները որպես վերանայված, եթե սկզբնական վարկային պայմանագրի պայմանները փոփոխվում են, քանի որ վարկառուն ունի կամ կարող է ունենալ ֆինանսական դժվարություններ իր պարտավորությունը կատարելիս:

Սակայն, այժմ ականատեսն ենք մի իրավիճակի, երբ բանկերը սեփական նախեձեռնությամբ կամ հետեւելով կառավարությունների հորդորներին՝ հրապարակայնորեն կամ մասնավոր կարգով մորատորիումներ ու արտոնյալ ժամականահատվածներ են տրամադրում վարկերի բազմաթիվ տեսակներիհամար կամ մեծ թվով հաճախորդներին՝ որպես աջակցություն COVID-19 համավարակիտնտեսական եւ ֆինանսական բացասական հետեւանքներին հակազդելու համար: Ենթադրվում է, որ այս միջոցառումները հատուկ մի վարկառուի համար չեն արվում, այլ համընդհանուր բնույթ են կրում, եւ, հետեւաբար, բանկերն ու վարկային կազմակերպությունները չպետք է մեխանիկորեն կիրառեն վերակառուցման չափանիշները եւ դասակարգեն ֆինանսական ակտիվները որպես վերանայված: Միաժամանակ, սա չի նշանակում, որ ֆինանսական կազմակերպությունները կարող են խուսափել՝ գնահատելու այն ֆինանսական գործիքների վարկային որակը, որոնց նկատմամբ կիրառվում են օժանդակող միջոցառումները:

Բիզնես վարկերի ֆինանսական կովենանտների խախտումներ

Ելնելով ֆինանսական դժվարություններից՝ բազմաթիվ բիզնես հաճախորդներ, հնարավոր է, խախտեն որոշակի ֆինանսական կովենանտներ: Այս համատեքստում բանկերն ու վարկային կազմակերպությունները պետք է գնահատեն արդյոք ֆինանսական կովենանտի խախտումը վարկառուի հատուկ խնդիրների պատճառով է, թե անմիջականորեն պայմանավորված է համաճարակով: Վերջինիս դեպքում բանկերը պետք է դիտարկեն այդ խախտումը չհաշվառելու հնարավորությունը: Ինչպես անհատական վարկերի դեպքում, պայմանագրի ֆինանսական կովենանտներիխախտումը եւս չպետք է մեխանիկորեն հանգեցնի պարտքային ռիսկի նշանակալի աճի, փոխարենը պետք է վերլուծվեն պատճառները եւ յուրաքանչյուր դեպք պետք է առանձին գնահատվի:

Ապագայամետ տեղեկատվություն եւ մակրոտնտեսական սցենարներ

Ապագայամետ տեղեկատվության եւ մակրոտնտեսական սցենարների կիրառությունը ՖՀՄՍ 9-ի ներդրման հիմնական խնդիրներից էին: Իհարկե, դյուրին չէ գնահատել ապագայի ազդեցությունը եւ ավելի դժվար է, երբ անորոշությունը բարձր է, իսկ տնտեսական անկումը՝ շատ հավանական: Դժվար է նաեւ ողջամիտ եւ հիմնավորվող կերպով ներառել COVID-19-ի առանձնահատուկ հետեւանքներն ու կառավարության աջակցման միջոցառումները: Այնուամենայնիվ, փոփոխվող տնտեսական պայմանները պետք է արտացոլվեն բանկերի եւ վարկային կազմակերպությունների կողմից կիրառվող մակրոտնտեսական սցենարներում: Լավագույն փորձը ենթադրում է մշակել եւ կիրառել մի շարք սցենարներ՝ ներառյալ անկման սցենարները, եւ համապատասխան կշիռներ դրանց տալ: Եթե COVID-19-ի հետեւանքները հնարավոր չէ արտացոլել մոդելներում, ապա կարիք կլինի նախատեսել հետմոդելային շտկումներ: Յուրաքանչյուր պահի որեւէ նոր բան կարող է տեղի ունենալ, հետեւաբարբանկերը պետք է շարունակեն ուսումնասիրել միջավայրը եւ տնտեսական իրավիճակը` փոփոխությունները ի հայտ գալուն պես հաշվի առնելու համար:

Վարկերի ապահովման միջոցների շուկայական արժեքը

Բոլոր վերը նշված գործոնները, որոնք ազդում են պարտքային ռիսկի նշանակալի աճիգնահատման վրա, ինչպես նաեւ ապագայամետ տեղեկատվության կիրառումն էական նշանակություն ունեն դեֆոլտի հավանականության գնահատման համար: Սակայն, բացի վերջինից, բանկերը եւ վարկային կազմակերպությունները պետք է ուշադիր լինեն վնասի գծով կորստի (loss given default) գնահատման հարցում, որը ակնկալվող պարտքային ռիսկի մյուս բաղադրիչն է: Փաստացի, վնասի գծով կորստի վրա կարող է ազդել վարկի ապահովության միջոցի շուկայական գնի փոփոխությունը՝ պայմանավորված համաճարակային իրավիճակով: Շատ դեպքերում որպես գրավի առարկա ապահովության միջոց են դիտարկվում անշարժ գույքն ու արժեթղթերը: Մենք արդեն ականատես եղել ենք կորպորատիվ արժեթղթերի շուկայական գնի անկման, իսկ անշարժ գույքի շուկայի արձագանքը դեռ առջեւում է: Չնայած, բազմաթիվ տնտեսություններում անշարժ գույքի արժեքը դեռեւս ոչ մի ազդեցություն չի կրել, բայց տնտեսական ծանր վիճակում մարդիկ հակված են հետաձգել կամ չեղարկել անշարժ գույքի գնման իրենց որոշումները, որոնք առաջին հերթին կազդեն պահանջարկի վրա եւ որպես հետեւանք նաեւ շուկայական արժեքի վրա:

Ի՞նչ պետք է հաշվի առնեն բանկերն ու վարկային կազմակերպությունները

Թվարկված բոլոր խորհուրդները,թե ինչպես վարվել վերոնշյալ գործոնների հետCOVID-19 համավարակի պայմաններում, ենթադրում ենբանկերի ու վարկային կազմակերպությունների կողմից հետեւյալ գործողությունների դիտարկումը.

- Վերանայել կիրառվող մեթոդաբանություններն ու դրանց հիմքում ընկած ենթադրությունները՝ ակնկալվող պարտքային ռիսկի հաշվարկման համար մշակված մոդելների հետ միասին,

- Մեխանիկորեն եւ ավտոմատ կերպով չկիրառել պարտքային ռիսկի նշանակալի աճի չափանիշները: Սա նշանակում է, որ անհրաժեշտ է իրականացնել լրացուցիչ վերլուծություն եւ մոդելավորման փոփոխություններ,

- Հաշվի առնել ներկայիս իրավիճակը եւ ապագա կանխատեսվող տնտեսական անկումը` ակնկալվող պարտքային ռիսկի վրա տնտեսական ազդեցության սցենարներում:

Իհարկե, բարձր անորոշության պայմաններում, դա բավականին դժվար հանձնարարություն է: Շատ դեպքերում դեֆոլտի հավանականության հաշվարկը հիմնված է պատմական տվյալների վերլուծության վրա, որոնք դեռ չեն ներառում ապագա հնարավոր տնտեսական ցնցումները,

- Հետեւել իրավիճակին եւ անհրաժեշտության դեպքում փոփոխել մոդելները՝ իրականացնելով եւ ներառելով սթրես թեստավորում եւ սցենարների վերլուծություն, եթե դրանք նախկինում չեն իրականացվել:

Ձեր ուշադրությանն ենք ներկայացնում RENESA ներդրումային ընկերության պատրաստած հոդվածը, որը հրապարակվում է Banks.am կայքում բացառիկ իրավունքով:

Ակտիվների կառավարման ծառայությունն աշխարհում այսօր ներդրողներին առաջարկում է հսկայական ու հեռանկարային հնարավորություններ, սակայն Հայաստանում այն համեմատաբար նոր ուղղություններից է, որտեղ զարգացման դեռեւս չիրացված մեծ ներուժ կա: Այնուամենայնիվ, մեր երկրում էլ օրեցօր հետաքրքրությունն աճում է միջազգային ֆինանսական գործիքների հանդեպ: Տեղական ներդրողներն ավելի շատ են հետաքրքրվում միջազգային ֆոնդային շուկաներով, որտեղ կարող են արդյունավետ ներդրումներ կատարել ու դառնալ, ասենք, տեխնոլոգիական գիգանտ ընկերությունների բաժնետերեր. ինչպիսիք են Amazon, Facebook, Googlе, Apple եւ այլն, ինչպես նաեւ ներդրումներ կատարել ոսկու, էներգակիրների, գյուղատնտեսական ապրանքների եւ այլ շուկաներում:
[[gallery1]]
Վերջին տարիներին եվրոպական եւ ամերիկյան ներդրողները սկսել են ավելի շատ օգտվել կառավարիչների ծառայությունից: Այսինքն, ֆոնդային շուկաներում ոչ թե բրոքերի օգնությամբ բաժնետոմսեր ու պարտատոմսեր են գնում, այլ սեփական միջոցները բանիմաց կառավարչի են վստահում: Արժեթղթերի փաթեթի անհատական կառավարում․ այսպես է կոչվում ծառայությունը։ Շուկայի մասնագիտացած եւ սերտիֆիկացված մասնակիցները կառավարող ընկերությունների միջոցով (բանկեր եւ ներդրումային ընկերություններ՝ հավատարմագրված որպես ֆոնդային բորսայի պրոֆեսիոնալ մասնակիցներ) ներգրավում են հաճախորդների միջոցները, դրանցով արժեթղթերով գործարքներ (առք/վաճառք եւ այլն) կատարում, արդյունքում նրանց համար եկամուտ գեներացում։

Այս ծառայության գլխավոր առավելություններից մեկը կառավարչի անհատական մոտեցումն է հաճախորդի ներդրումային նպատակներին եւ դրանց հասնելու մեթոդներին: Կարեւոր է նաեւ ներդրումային տարբեր ռազմավարություններ իրականացնելու հնարավորությունը` կախված հաճախորդի ռեսուրսներից: Հենց այդ անհատական մոտեցման շնորհիվ հնարավոր է բացահայտել հաճախորդի ցանկացած, առաջին հայացքից՝ նույնիսկ ամենաէկզոտիկ ակտիվի ներուժը։ Մյուս կողմից, մուտքի շեմը բավականին մեծ է՝ մի քանի միլիոն դրամից սկսած: Արժեթղթերի փաթեթի կառավարման համար օպտիմալ գումար է համարվում առնվազն 45-50 միլիոն դրամը։

Հայկական շուկայում այս ծառայությունը նոր-նոր է սկսում ակտիվանալ։ Առաջատար ընկերություններից է RENESA-ն, Հայաստանի խոշորագույն ներդրումային ընկերություններից մեկը, որ տեղական շուկաներից բացի, հասանելիություն ունի նաեւ Հյուսիսային Ամերիկայի, Եվրոպայի, Ասիայի եւ Ռուսաստանի ֆինանսական շուկաներին։
[[gallery2]]
Կարեւոր է փաստել, որ RENESA ընկերության հուսալիության մասին վկայում են ոչ միայն 19-ամյա սեփական փորձը եւ հավատարիմ հաճախորդները, այլեւ փաստը, որ ընկերությունը լիցենզավորված է եւ վերահսկվում է ՀՀ ԿԲ կողմից։ Արժեթղթերի փաթեթի կառավարման ծառայության շրջանակում ընկերությունն արդեն ունի մշակված ու տեստավորված առեւտրային ռազմավարություն, որն ապահովել է բավական բարձր եկամտաբերություն։ Միաժամանակ, ծառայության շրջանակներում, RENESА-ն մշակում է անհատական ռազմավարություն՝ հաշվի առնելով հաճախորդի բոլոր ֆինանսական կարիքները, առանձնահատկություններն ու հնարավորությունները:

«Արժեթղթերի փաթեթի անհատական կառավարման ծառայությունը կարեւորվում է հատկապես ճգնաժամային պահերին, երբ զգայուն ֆինանսական շուկաներում անկանխատեսելի կամ անգամ բացասական սպասումներով իրավիճակներ են ձեւավորվում: Աշխարհն այսօր այդպիսի ճգնաժամի մեջ է, որը հարուցել է նոր կորոնավիրուսը եւ տարածել գրեթե բոլոր շուկաներում:

Մյուս կողմից, ցանկացած ճգնաժամային իրավիճակ, ինչպիսին այսօր է, ունենում է ոչ միայն բացասական, այլեւ դրական կողմեր: Եվ արժեթղթերի փաթեթի կառավարման ծառայության առավելություններից մեկն էլ այն է, որ կառավարիչը ունենում է նախապես մշակված ռազմավարություն՝ ֆորսմաժորային իրավիճակներում գործելու համար, կանխատեսելի սցենար, որի դեպքում խուճապի եւ վախի ազդեցության տակ այնպիսի գործարքներ չեն կնքվում, որոնք սովորաբար հանգեցնում են ավելի մեծ վնասների:
[[gallery3]]
Ճգնաժամային իրավիճակներում, սովորաբար, մեծանում է նաեւ շուկայի տատանողականությունը, ինչը ստեղծում է լրացուցիչ ռիսկեր հաճախորդների համար: Կորուստներից խուսափելու համար անհրաժեշտություն է առաջանում յուրաքանչյուր գործարք գնահատել հնարավորինս հանգամանալից ու համակողմանի: Միաժամանակ Կորոնավիրուսի հարուցած ճգնաժամը, մեծ ցնցումներ առաջացնելով միջազգային շուկայում, վերաձեւակերպում ու վերադասավորում է այն, ինչը նոր դռներ է բացում ներդրողների համար․ «լավ ապրանքը էժան գնով ձեռք բերելու հնարավորություն կամ հակառակը» սկզբունքով: Սրանք իրավիճակներ ու հնարավորություններ են, որ կառավարիչը մասնագիտորեն տեսնում է բոլոր կողմերից եւ ռացիոնալ որոշում կայացնում ու ընտրություն կատարում՝ հօգուտ ներդրողի»,- նշել է RENESA ընկերության Ներդրումային գործառնությունների բաժնի ղեկավար Կարեն Ղազարյանը։
[[gallery4]]
Կարեւոր է փաստել, որ արժեթղթերի փաթեթի կառավարման ծառայությունը նաեւ խնայում է ներդրողի ժամանակը։ Ակնհայտ է, որ մասնագիտացած, լուրջ համբավ ու վարկանիշ ունեցող կառույցն իր մասնագետների միջոցով ավելի գրագետ, դիպուկ ու արդյունավետ է գործում, ինչն էլ լրացուցիչ եկամուտներ է ապահովում ներդրողին:

Նշենք, որ RENESA ընկերությունը Հայաստանի ֆինանսական շուկայի առաջատարներից է ակտիվների մեծությամբ, եկամտով եւ մի շարք այլ ցուցանիշներով: Ներդրումային ընկերությունը ստեղծվել է 2001թ., հաջորդ տարվանից անդամագրվել Հայաստանի Ֆոնդային Բորսային, իսկ 2008-ից Արժեթղթերի հաշվարկային համակարգի անդամ է:

Արժեթղթերի փաթեթի կառավարման ծառայությունից բացի, RENESA-ն առաջարկում է ՀՀ «Արժեթղթերի շուկայի մասին» օրենքով սահմանված հիմնական բոլոր ներդրումային ծառայությունները.

●   արժեթղթերով բրոքերային գործառնություններ. ներդրումներ ֆինանսական տարբեր ակտիվներում՝ այլընտրանքային եկամուտների համար
●   տեղաբաշխման ծառայություն. վարկային միջոցներին այլընտրանք ֆինանսական միջոցների ներգրավում բիզնեսի համար, այն է՝ պարտատոմսերի թողարկում
●   ներդրումային խորհրդատվություն. ինչպես կառավարել բիզնեսի ռիսկերը արտարժույթի տատանումներից: Օրինակ, արտահանողների եւ ներմուծողների՝ ռուսական ռուբլու տատանումներից կամ այլ ապրանքահումքային ապրանքների գների տատանումներից (ոսկի, բենզին, շաքարավազ, հացահատիկ եւ այլն)
●   դիլերային գործառնություններ. RENESA ընկերության սեփական միջոցների կառավարում՝ տեղական եւ արտասահմանյան ֆինանսական գործիքներով
2019թ. ֆինանսական տարվա արդյունքներով ընկերության ակտիվների ընդհանուր մեծությունը կազմել է 18,679,413,000 դրամ, ընդհանուր (սեփական) կապիտալը՝ 3,820,382,000 դրամ, իսկ շահույթը՝ 776,553,000:

Ընկերությունն օգտագործում է ֆինանսական շուկայում հաստատուն եւ առաջատար տեղ գրավելու, հաճախորդների համար լավագույնը լինելու ներուժն ու հաջողում՝ նրանց հետ կառուցելով, զարգացնելով կայուն եւ երկարատեւ հարաբերություններ:

Ընկերության գլխավոր կապիտալը փորձառու եւ առաջադեմ մասնագետներն են, որոնք ակտիվ պրոֆեսիոնալ աճ են գրանցում մշտապես՝ շարունակելով կրթվել, սովորել, վերապատրաստվել ու փոխանակվել փորձով:

RENESA-ի հաջողության բանալիներից մեկն էլ ռիսկերի դիվերսիֆիկացումն է, ինչի շնորհիվ դրանք ավելի կառավարելի, կանխատեսելի են դառնում: Ընկերության ռազմավարությունն ուղղված է համակարգի շարունակական զարգացմանը, ծառայությունների որակի ու արդյունավետության բարելավմանն ու ընդլայնմանը, նաեւ՝ նոր տեխնոլոգիաների ներդրմանը։ Կազմակերպությունը ձգտում է մատուցել միջազգային չափանիշներին համապատասխան բարձրորակ ֆինանսական ծառայություններ` առաջադեմ գործիքներով՝ ճկուն ու գրագետ մոտեցմամբ։

Ընկերությունն անընդհատ ընդլայնում է գործունեության շրջանակները`

1.   Մատուցվող ծառայությունների փաթեթում ընդգրկվում են նոր ֆինանսական գործիքներ
2.   Առավել շահութաբերությամբ են կառավարվում ակտիվները
3.   Նվազեցվում են ֆինանսական եւ գործառնական ռիսկերը

Կարեւորվում է նաեւ Հայաստանի ֆինանսական շուկայում RENESA-ի հաստատած դիրքը շարունակաբար ամրապնդելը՝ որպես կայուն եւ վստահելի ֆինանսական կառույցի, ինչպես նաեւ ինստիտուցիոնալ ներդրողների ներգրավումը ընկերության կապիտալում:

Ընկերությունը սրընթաց աճում է ֆինանսական նոր գործիքներով աշխատելու մշակույթի ներդրման շնորհիվ։ RENESA-ի թիմը համոզված է, որ իրենց հետագա զարգացման ճանապարհին կապահովեն փոխշահավետ նախագծերի քանակի եւ ծավալների, լրացուցիչ հնարավորությունների էական աճ, կընդլայնեն գործակցությունը տեղական այլ առաջատար ընկերությունների հետ:

RENESA-ն կարեւորում է ընկերության բարի համբավը, բարձր է գնահատում հաճախորդների վստահությունը, գործընկերությունն ու գործնական էթիկան եւ ամենօրյա աշխատանքով ապացուցում հավատարմությունն ընտրված արժեքներին:

Facebook, Linkedin, Web page

Կորոնավիրուսի տարածման հետեւանքով ամենաշատ տուժած ոլորտներից է զբոսաշրջությունը, որն այս օրերին ամբողջապես կանգ է առել ողջ աշխարհում: Հայաստանում զբոսաշրջության ոլորտի կրած վնասների եւ վերականգնման հեռանկարի մասին Banks.am-ը զրուցել է ոլորտի ներկայացուցիչների հետ:

Պետական-մասնավոր երկխոսություն

Կառավարության աջակցության միջոցառումների առնչությամբ Տուրիզմի հայկական ֆեդերացիան վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին ուղղված նամակով ներկայացրել է առաջարկություններ: Ֆեդերացիայի նախագահ Մեխակ Ապրեսյանի խոսքով՝ դրանք բխում են զբոսաշրջության ոլորտի առանձնահատկություններից:

«Իրավիճակը պետք է գնահատել զբոսաշրջության ոլորտում եղած առանձնահատկություններով եւ նախատեսել համապատասխան միջոցառումներ ոլորտի համար: Այն այժմ հոգատարության կարիք ունի, քանի որ շատ կարեւոր է երկրի տնտեսության համար: Կայուն զբոսաշրջությունը մուլտիպլիկատիվ ազդեցությամբ նպաստում է կայուն զարգացմանը, եւ ընդհակառակը, զբոսաշրջության փլուզումը կարող է բերել խորը բացասական տնտեսական հետեւանքների»,- մանրամասնում է Մեխակ Ապրեսյանը:

Անդրադառնալով կառավարության կողմից առաջարկվող վարկային միջոցների ներգրավման միջոցառումներին՝ նա նշում է, որ շատ տնտեսվարողներ չեն կարող գնալ այդ ռիսկին:

«Ելնելով զբոսաշրջային ոլորտի առանձնահատկություններից՝ շատ բանկեր եւս համամիտ են, որ վարկի տրամադրումը չափազանց ռիսկային է: Եթե այցելությունները վերականգնված չլինեն եւ գործարարները եկամուտներ չունենան, ինչպե՞ս են մարելու վարկն այն դեպքում, երբ ամենալավատեսական սցենարում այցելությունների որոշակի վերականգնում կլինի ոչ ավելի շուտ, քան աշնանը»,- նկատում է Մեխակ Ապրեսյանը:
[[gallery1]]
Նա հավելում է, որ կառավարության ու զբոսաշրջության ներկայացուցիչների միջեւ երկխոսությունը հաստատված է, եւ իրենք շարունակաբար քննարկումներ են ունենում էկոնոմիկայի նախարարության, ինչպես նաեւ ԱԺ պատգամավորների հետ:

Լավատեսական մոտեցումներ

Մեխակ Ապրեսյանը նշում է, որ եթե անգամ աշնանը ոլորտի ակտիվացումը հնարավոր դառնա, նոյեմբերի վերջից կրկին կսկսվի պասիվ շրջանը:

«Վերջին տարիներին հայկական զբոսաշրջային արդյունքների դիվերսիֆիկացման, ձմեռային զբոսաշրջության զարգացման շնորհիվ արդեն շատ զբոսաշրջիկներ սկսել են նախընտրել իրենց Ամանորը անցկացնել Հայաստանում: Այս առումով համավարակի նահանջի դեպքում ձմռանը եւս հնարավոր է որոշակի հոսք, սակայն դրա լիակատար վերականգնումը կարող ենք դիտարկել հաջորդ տարվա ապրիլից»,- մանրամասնում է նա:
[[gallery2]]
Խոսելով վերականգնման փուլի մասին՝ Մեխակ Ապրեսյանն անդրադառնում է նաեւ հանրության վճարունակության խնդրին, սակայն այս պարագայում եւս կան լավատեսական մոտեցումներ:

«Հայաստան այցելող զբոսաշրջիկների թվում դեռեւս մեծամասնություն են կազմում թոշակառուները, որ հիմնականում եվրոպական երկրներում քիչ թե շատ ապահովված խավ են: Այդ առումով պետք է անենք ամեն ինչ, որ մարքեթինգային քայլերի եւ զբոսաշրջության խթանման միջոցառումների ժամանակին իրականացման շնորհիվ աշխարհին ցույց տանք՝ Հայաստանը, որպես զբոսաշրջային երկիր, շարունակում է ավելի հետաքրքիր առաջարկներով հանդես գալ»,- ասում է նա:

Ոլորտի գործարարների մտահոգությունները

Մարզային հյուրանոցներից մեկի տնօրեն Վահագն Բաբայանը մեզ հետ զրույցում նշում է, որ ճգնաժամից հետո զբոսաշրջային ոլորտի վերականգնումը երկար ժամանակ է պահանջելու։
[[gallery3]]
«Կարծում եմ՝ ավելի արագ կվերականգնվեն այն հյուրանոցներն ու տուրիստական ընկերությունները, որոնց հաճախորդների շրջանակը հիմնականում տեղացիներ են, ներքին տուրիզմը գուցե բիզնեսին «շնչելու» հնարավորություն տա։ Վերականգնումն ավելի բարդ կլինի արտերկրից ժամանող հյուրերի վրա կենտրոնացած ընկերությունների պարագայում»,- ասում է նա։
[[gallery4]]
Հայաստանից դուրս տուրեր իրականացնող զբոսաշրջային ընկերություններից մեկի տնօրեն Վահան Հակոբյանը նշում է, որ համավարակի հետեւանքով չեղարկել են բազմաթիվ պայմանավորվածություններ:

«Կառավարության աջակցության միջոցառումներից երկուսն առնչվում է մեր ընկերությանը, սակայն դա շատ քիչ է ոլորտը փրկելու համար հատկապես այն դեպքում, երբ իրավիճակի կայունացման վերաբերյալ ոչ մի որոշակիություն չկա: Եթե առկա միտումները պահպանվեն, իմ 8 աշխատակիցներից միայն 1-2 հոգու կկարողանամ պահել»,- մանրամասնում է նա:
[[gallery5]]
Մեկ այլ տուրիստական ընկերության հիմնադիր տնօրեն Մաթեւոս Բարսեղյանն էլ պատմում է, որ որոշ հաճախորդների հաջողվել է համոզել ամրագրումները տեղափոխել սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին, եւ լավագույն սցենարի դեպքում աշնանը կկարողանան եկամուտներ ապահովել:
[[gallery6]]
«Վատագույն սցենարի դեպքում կլինի բավականին բարդ գործընթաց: Մեր ամենաթանկ կապիտալը մեր աշխատակիցներն են, սակայն իրենց երկար չենք կարող պահել: Վարձատուները պահանջում են տարածքի գումարը, նշում են, որ վճարունակ չլինելու դեպքում պետք է հանձնենք գրասենյակը, մինչդեռ տարածքի բարեկարգման ուղղությամբ մեծ ներդրումներ են արվել ընկերության կողմից»,-ասում է նա:

Գործարարը կարծում է, որ այս պահին կառավարությունն անում է իր հնարավորությունների առավելագույնը, սակայն իրենց խնդիրը իրավիճակի անորոշությունն է. վարկային միջոցներ ներգրավելու ռիսկին դեռեւս չեն կարող գնալ:

Գայանե Ենոքյան

Ձեր ուշադրությանն ենք ներկայացնում SPRING PR ընկերության համահիմնադիրներ Տաթեւիկ Սիմոնյանի, Նվարդ Մելքոնյանի եւ PR-ղեկավար Մարիամ Սաֆարյանի համահեղինակությամբ հոդվածը, որը հրապարակվում է Banks.am կայքում բացառիկ իրավունքով:

2020 թվականին տարածված համավարակն իր հետ բերեց համաշխարհային ճգնաժամ:
Համաձայն իրավիճակային ճգնաժամերի հաղորդակցությունների տեսության (SCCT), ճգնաժամի արդյունքում առաջին հերթին վտանգվում է կազմակերպության հեղինակությունը: Իսկ ռիսկի մեծությունը գնահատելու համար հասկանալ է պետք, թե ինչպիսի ճգնաժամի հետ գործ ունենք, հաշվի առնենք կազմակերպության ճգնաժամային պատմությունը, եթե այդպիսիք եղել են, եւ, թե ճգնաժամի պահին ինչպիսի հեղինակություն ուներ կազմակերպությունը:

Ճգնաժամ հասկացությունն ունի տասնյակ սահմանումներ, որոնք տրվել են տարբեր տեսությունների շրջանակում եւ ճգնաժամերի կառավարման տարբեր ուղեցույցներում: Չնայած մոտեցումների տարբերություններին՝ ճգնաժամն ընկալվում է որպես արտառոց իրավիճակ, որը բնութագրվում է անսպասելիությամբ, որոշումների կայացման կարճ ժամանակով եւ հաղորդակցությունների կարեւորությամբ: Ծագման բնույթից եւ մասշտաբներից անկախ, մարդկության պատմության ընթացքում եւ հատկապես վերջին տասնամյակներում, աշխարհում պարբերաբար տեղի ունեցող տարբեր ճգնաժամերը հենց դա են ապացուցում:

Ճգնաժամերի կառավարման ինստիտուտի (Institute for Crisis Management) իրականացրած ուսումնասիրությունները փաստում են, որ բիզնես ճգնաժամերը 14% դեպքերում անսպասելի են, մնացած 86% դեպքերում բիզնեսն այս կամ այն չափով դրանցից տեղյակ է լինում նախապես: Այն ճգնաժամերը, որոնք կանխատեսելի են, հայտնի է, որ դրանք հնարավոր են, բայց չգիտենք տեղի կունենա՞ն, եւ եթե այո, ապա որտե՞ղ եւ ե՞րբ: Հաղորդակցությունների համաշխարհային առաջատար խորհրդատուներից Սեմ Բլեքը (IPRA President, 1982), սա բնութագրելու համար օգտագործել է «Հայտնի անհայտ» ճգնաժամեր եզրույթը:

Ինչ վերաբերում է համավարակի հետեւանքով առաջացած գլոբալ ճգնաժամին՝ բիզնեսը չէր էլ ենթադրում, որ գործ կունենա «անհայտ-անհայտ» եւ, ի տարբերություն նախկին համաշխարհային ճգնաժամերի, բազմադեմ եւ ընգրկուն ճգնաժամի հետ: Սա անսպասելի ճգնաժամ է, որը բռնկվեց հանկարծակի եւ պահանջեց գործողությունների նախօրոք մշակված ծրագիր, սակայն վերածվեց անխուսափելի ճգնաժամի՝ մտնելով վտանգավոր եւ քայքայող փուլ: Ճգնաժամային իրավիճակի հաղորդակցային գործիքներն ունիվերսալ են, սակայն տարբեր երկրներում, կախված մշակույթից, հասարակության մենթալիտետից, կազմակերպությունները նոր իրականությանը յուրովի են արձագանքում եւ ունեն խնդիրների հաղթահարման իրենց տեսլականը: Հաղորդակցությունների մասնագետներն առաջիններից էին, որ իրավիճակին արձագանքեցին եւ սկսեցին փնտրել լսարանի հետ հաղորդակցվելու նոր մոտեցումներ, առավել արդյունավետ ուղիներ եւ ձեւաչափեր: Եվ քանի դեռ ամբողջ աշխարհում համավարակի առաջնագծում բժիշկները պայքարում են մարդկանց առողջության համար, հաղորդակցություների մասնագետներն էլ պահում են թիկունքը՝ ապահովելով կազմակերպությունների կենսունակությունը ճգնաժամի պայմաններում:

Ոչինչ չեմ տեսնում, ոչինչ չեմ լսում, ոչինչ չեմ խոսում

Այս ճգնաժամում շատ կազմակերպություններ գործեցին պաշտպանական Չինական պատ կառուցելու ռազմավարությամբ: Նրանք նախընտրում են լռել եւ ոչ մի կերպ չարձագանքել ճգնաժամին, խնայել ֆինանսական, մարդկային ռեսուրսները՝ ձգտելով մինիմալ կորուստներով հաղթահարել իրավիճակը: Կարծես թե «իջան ջրի հատակը, մինչեւ անցի վտանգը»: Այս կազմակերպությունները չօգտվեցին անգամ իրենց լսարանի վստահությունն ամրապնդելու, դժվարին եւ անկայուն իրավիճակում նրա կյանքում լինելու եւ աջակցություն ցուցաբերելու հնարավորությունից: Նման ռազմավորության կիրառումը նպատակային չէ հատկապես այն կազմակերպությունների համար, որոնք անցյալում աչքի են ընկել ակտիվ հաղորդակցություններով, իսկ նրանց կողմից երկարատեւ, անհասկանալի եւ չարդարացված լռությունը կարող է վտանգել ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին լսարանի հետ նրանց հարաբերությունները:

Իմիջը ոչինչ է, ծարավն՝ ամեն ինչ

Այսօր պարարտ դաշտ է ստեղծված նաեւ այն կազմակերպությունների համար, որոնք անցյալում պասիվ հաղորդակցություններ են վարել՝ խոսելով միայն առիթից առիթ: Եվ եթե նախկինում ցանկալի արդյունքին հասնելու համար երկարատեւ աշխատանք էր պահանջվելու, ապա այս իրավիճակում հնարավոր է արագ եւ կարճ ժամանակահատվածում բարելավել դիրքերը: Այս կազմակերպությունները փորձեցին Հարի Հուդինիի պես գերճկուն լինել՝ կրակի մեջ չայրվել, ջրի մեջ չխեղդվել, այլ իրավիճակից ամեն կերպ «օգուտ քաղել»: Սակայն նրանց անսպասելի ակտիվությունը շատ դեպքերում արժանացավ լսարանի քննադատությանը, ու նրանց մեղադրեցին դիվիդենտներ ստանալու եւ թեման շահարկելու մեջ: Այս կազմակերպությունները քիչ են գործում եւ ավելի շատ խոսում են: Նրանց հանդեպ լսարանի բացասական արձագանքը պայմանավորված է նրանով, որ լսարանը չի ընկալում, թե ինչու նախկինում «հաճախ լռող» բրենդերը հանկարծ սկսեցին խոսել եւ «վերմակն իրենց վրա քաշել»:

Խոսքը գործ է

«Գործել ավելի շատ, քան խոսել» ռազմավարությամբ առաջնորդվեցին այն կազմակերպությունները, որոնք իրենց գործունեության եւ ծառայությունների ակտիվությամբ տեղին են, կարողանում են բավարարել իրենց լսարանի պահանջներն ու արդարացնել սպասումները, սակայն խուսափում են հաղորդակցություններից՝ վախենալով, որ կմեղադրվեն ճգնաժամը շահարկելու մեջ: Սովորաբար այս կազմակերպություններն իրենք անձամբ չեն վարում հաղորդակցությունները, սակայն նրանց շուրջ ծավալվում է որոշակի դիսկուրս, որն ավելի շուտ տարերային է, քան ուղղորդված: Այս ռազմավարության արդյունքում լսարանի մոտ ձեւավորվում է բրենդի մասին հատվածային եւ որոշ դեպքերում նույնիսկ հակասական տպավորություն՝ հիմնված անուղղակիորեն ձեւավորված եւ երրորդ ձեռքից ստացվող տեղեկատվության վրա: Հատկանշական է, որ այն կազմակերպությունների դեպքում, որոնք այդ պահին ունեին դրական հեղինակություն, թեպետ եւ նրանք լռում են, բայց փոխարենը «խոսում է» իրենց հեղինակությունը:

Ճգնաժամը ժամանակավոր է, հեղինակությունը՝ հավերժ

Կազմակերպությունները, որոնք ինչպես անցյալում, այնպես էլ ճգնաժամի ընթացքում անգամ եթե ոչ ռազմավարական, ապա տարերային հաղորդակցություններով իրենց լսարանի հետ հետադարձ կապ են պահել՝ մտածելով․ «Ես գիտեմ՝ ինչպես է պետք գործել, ինչ է պետք իմ լսարանին, ով ինձնից ավելի լավ կարող է իմանալ, թե ինչպես է պետք խոսել իմ լսարանի հետ»: Նույն դիրքորոշմամբ առաջնորդվելով՝ այս կազմակերպությունները, ելնելով ճգնաժամի առանձնահատկություններից, արժանանում են լսարանի անսպասելի դրական եւ մեծ արձագանքին, որը նախկինում երբեք չի եղել: Արագ հասնում են իրենց «աստեղային ժամին»՝ ձեռք բերելով շարունակ երազած «հեղինակությունը»: Պնդումը, որ այս ճգնաժամային իրավիճակում ձեւավորած հեղինակությունը «փխրուն» է կամ «ամուր», միանշանակ չէ, քանի որ դա կախված է կազմակերպության հետճգնաժամային գործողություններից: Ինչպե՞ս նրանց կհաջողվի դժվարին օրերին վաստակած «խարխուլ» հեղինակությունն ամրապնդել, դա արդեն պայմանավորված է ճգնաժամից հետո ընկերությունների հետագա քայլերով: Ճգնաժամից հետո չենք ունենալու նման պահանջներով եւ էմոցիոնալ արձագանքող լսարան եւ հայտնվելու ենք այլ իրականությունում:

Ճգնաժամը՝ որպես հնարավորություն

Ճգնաժամային պայմաններում շատ կազմակերպություններ ենթարկվեցին բարդ եւ կարեւոր տրանսֆորմացիաների՝ հրաժարվելով փորձված, երկար տարիներ իրենց արդարացնող եւ արդյունավետ բիզնես մոտեցումներից՝ հիմնահատակ քանդելով եւ վերակառուցելով հինը: Արդի նորարար տեխնոլոգիաներն էլ իրենց հերթին են արմատապես փոխում շուկաները, բիզնես մոդելներն ու սկզբունքները՝ նպաստելով կազմակերպությունների գործունեության ու մարդկանց կյանքի որակի փոփոխություններին: Փոխվում է տարբեր ոլորտների կազմակերպությունների, ապրանքների եւ ծառայությունների հանդեպ վերաբերմունքը, ներկայացվող պահանջներն ու ակնկալիքները: Ուստի պետք է փոխվի նաեւ բիզնեսի մտածելակերպը:

Այս համատեքստում շատ ընկերություններ ցույց են տալիս արագ փոխակերպվող եւ ճկուն բրենդի ուժը: Վերոնշյալ ռազմավարությունը ստեղծարարություն է պահանջում, եւ հաջողելու դեպքում բրենդը ձեւավորում է նոր սովորություններ եւ հարմարվում է նոր իրականությանը: Վառ օրինակ են ամբողջ աշխարհում առաքման ծառայությունների թռիչքային աճը տարբեր ոլորտներում, կազմակերպություններում, որն անցյալում հիմնական ծառայություն չի դիտարկվել: Մենք ականատես ենք, թե ինչպես են մասնագիտական եւ գործնական հանդիպումները, ցուցահանդեսները տեղափոխվում առցանց հարթություն, որքան թանգարաններ ստեղծեցին առցանց տարածքներ եւ վիրտուալ սենյակներ՝ իրենց ցուցանմուշները ցուցադրելու համար, եւ այս ցանկը շարունակելի է:

2020-ի մարտահրավեր․ հեղինակության եւ պատասխանատու բիզնեսի ուժը

Կազմակերպությունները, որոնք հոգատար են եւ ականջալուր իրենց հասարակայնության կարիքներին, հետեւում եւ աջակցում են նրանց փոփոխվող համատեքստում եւ ստեղծում հարմարավետություն, դառնում են լիդերներ: Նրանց հասարակայնությունը մշտապես տեղեկացված է եւ վստահ, որ կազմակերպությունները տիրապետում են իրավիճակին եւ ունեն դրան արձագանքելու հրատապ ծրագրեր: Շատ հաճախ կազմակերպությունների ուշադրության կենտրոնում հայտվում են առաջնային խոցելի խմբերը՝ մեկուսացվածներ, վարակվածներ, բժիշկներ, բայց հոգատարության կարիք ունեն բոլորը, որովհետեւ այս ճգնաժամն իր բնույթով սպառնալիք է հասարակության բոլոր անդամների եւ ոլորտների համար:

Կայացած ու գործող կորպորատիվ սոցիալական պատասխանատվության հայեցակարգ ունեցող բրենդերը, որոնք տարբեր ոլորտներում բազմազան ծրագրեր են իրականացնում՝ ի պատասխան լսարանի պահանջներին, ավելացրին հոգատարության չափաբաժինը՝ ընդլայնելով իրենց ծրագրերի ուղղություններն ու շահառուների շրջանակը: Հատկանշական է, որ սա գլոբալ միտում է, դեռ մինչեւ ճգնաժամը. Reputation Institute-ի կողմից 2020 թվականի մարտին հրապարակված ամենամյա Global RepTrak հետազտության արդյունքների համաձայն` աշխարհի ամենաբարձր հեղինակություն ունեցող Top 100 բրենդերի հաջողության գործոններից են կորպորատիվ սոցիալական պատասխանտվության ծրագրերը:

Վերջին 100 տարին լի էր տարաբնույթ ճգնաժամերով, իսկ որո՞նք են դրանցից քաղած դասերը:

•   Ունենալ հակաճգնաժամային ռազմավարություն․ քաջ գիտակցում ենք, որ յուրաքանչյուր ճգնաժամ ունի իր յուրահատկությունը, բայց պետք է ունենալ ճգնաժամային իրավիճակներին արձագանքելու ունիվերսալ հայեցակարգային մոտեցում՝ բեք-սցենարներով եւ առանցքային որոշումների հնարավոր ռիսկերի հաշվարկով, լինել ճկուն, բայց սկզբունքային, պատկերացնել՝ ինչը, ինչպես, երբ:

•   Վճռորոշ գործոնը ժամանակն է: Եթե առաջին հայացքից PR հաղորդակցությունը տեխնոլոգիաների կամ գործողությունների ամբողջություն է, ապա բովանդակությամբ այն որոշումների կայացման շղթա է: Այդ իսկ պատճառով, եթե հաղորդակցության վերաբերյալ անհրաժեշտ որոշումը ժամանակին չի կայացվում, ապա հետագայում հնարավոր չի լինի վերադարձնել ճիշտ պահը: Պետք է պարզապես ընդունել ճգնաժամում գործելու «ոսկե օրենքը»՝ լինել ժամանակին, չի նշանակում շտապել, իսկ իդեալականը՝ ժամանակին կայացրած որոշումն է:

•   Էթիկական հաղորդակցություններ: Այս ճգնաժամի պայմաններում մեկուսացված լսարանն անվերահսկելի անհանգստություն եւ վախ առաջացնող մի վիճակի մեջ է հայտնվել՝ արդյունքում դառնալով շատ փխրուն, զգայուն՝ կախված տեղեկատվական տարաբնույթ հոսքերից եւ պահանջում է նուրբ, զուսպ, էթիկական ու հոգատար հաղորդակցություններ: Այս օրերին կազմակերպության ցանկացած որոշում կամ գործողություն պետք է կոմունիկացնել, քանի որ դա ուղղակիորեն կարող է հանգեցնել կազմակերպության տարբեր թիրախային խմբերի կենսակերպի փոփոխության: Եվ վաղ թե ուշ լսարանն ակնկալելու է այդ որոշումների հիմնավորումը՝ լինի դա կազմակերպության գործունեության ժամանակավոր դադարեցում, թե գործունեության ռադիկալ տարբերվող, նոր ուղղությունների մեկնարկ:

•   Ցուցաբերե՛ք նախաձեռնողականություն: Դարձե՛ք տեղեկատվության առաջնային եւ վստահելի աղբյուր, ստեղծե՛ք տեղեկատվական կենտրոն եւ պարբերաբար հանդես եկե՛ք պաշտոնական հայտարարություններով: Ընկերությունը՝ հաղորդակցման նախաձեռնությունն իր ձեռքը վերցնելով, կարող է վերահսկել նաեւ իրավիճակը: Տեղեկատվության աղբյուր կարող են դառնալ անհատ գործարարների, լիդերների անձնական էջերը, կազմակերպությունների սոցիալական կայքերի էջերը, վեբ կայքերը, որտեղ հայտնվող տեղեկատվությունը նույնպես ակտիվ տարածվում եւ վերատպվում է: Փաստերը մի՛ թաքցրեք եւ հանրությանը շփոթության մեջ մի՛ գցեք: Ճշմարտությունը վաղ թե ուշ ջրի երես է դուրս գալիս: Վիճելի պահերն էլ են հանրությանը հետաքրքիր:

•   Պերսոնիֆիկացված հաղորդակցությունն ու անմիջականությունն անչափ պահանջված են. բոլոր այն բրենդերը, որոնք հիմնված էին անձնային բրենդի վրա, ավելի համոզիչ են։ Հասարակությունը հերոսներ է փնտրում. եկել է նոր հերոսների ժամանակը:

•   Եղե՛ք բաց համագործակցության համար: Աշխատեք բոլոր ուղղություններով, հաղորդակցություններում ներգրավեք նաեւ ոլորտի փորձագետների, կարծիքի առաջատարների, ինֆլյուանսերների, մրցակիցների: Մրցակցությունը երկրորդ պլանում է․ նախկին մրցակիցներն այս ճգնաժամում համախոհներ են, որոնք բարձրաձայնում են իրենց ոլորտի իրավունքների պաշտպանության եւ հիմնախնդիրների մասին, փորձում են համատեղ գտնել խնդիրներին լուծումներ եւ բացահայտել նոր հնարավորություններ: Ճգնաժամի ընթացքում ուժեղ են այն ընկերությունները, որոնք, ի լրացում իրենց տնտեսական գործունեությանը, կառուցում են ամուր հարաբերություններ բոլոր շահագրգիռ կողմերի հետ՝ պետության, հաճախորդների, գործընկերների, ԶԼՄ-ների, աշխատակիցների:

•   Անձնակազմն առաջինը պետք է տեղեկացված լինի: Անտեսում ես ներքին լսարանդ, ապա հենց նրանից ես ստանում հեղինակությանն ուղղված առաջին հարվածը։ Հատկապես անորոշության պայմաններում կազմակերպության լռությունն ու անտարբերությունն էլ ավելի է խորացնում այդ անորոշությունը եւ ստեղծում անդունդ իր եւ իր ներքին լսարանի միջեւ՝ փշրելով թիմային ոգին: Մշտապես պետք է թիմին իրազեկել ընկերության գործողությունների մասին եւ նրանց հանդեպ եւս ցուցաբերել հոգատարություն:

Իհարկե, հաղորդակցությունների մասնագետների աշխատանքը չի ավարտվում ճգնաժամից հետո, ավելին՝ ամեն ինչ դեռ նոր է սկսվում: Կազմակերպությունները ոչ միայն պետք է գնահատեն ճգնաժամի ընթացքը, այլեւ անհրաժեշտ է մտածել ընկերության դիրքորոշման մասին ճգնաժամից հետո՝ իրականացնելով հասարակական կարծիքի ուսումնասիրություններ, սոցիալական ընկալումների եւ վարքի փոփոխությունների հետազոտություններ ու դրանց հիման վրա մշակել նոր ռազամավարություն, քանի որ նախկիններն այլեւս արդիական չեն լինի: Պետք է գիտակցել, որ ճգնաժամը զարգացման մի նոր փուլ է եւ հաշվի առնել, որ նոր աշխարհը լի է նոր հնարավորություններով: Եվ ինչպես 1959 եւ 1960 թվականներին ԱՄՆ նախագահ Ջոն Քենեդին նշել էր իր ելույթներում՝ «Չինարենում «ճգնաժամ» բառը բաղկացած է երկու սիմվոլներից, որոնցից մեկը նշանակում է «վտանգ», մյուսը՝ «հնարավորություն»:

Ներկայացնում ենք «Արինսայթս» հետազոտական ընկերության վերլուծաբան Մարթա Մամյանի հոդվածը՝ գրված հատուկ Banks.am-ի համար:

Covid-19 համավարակի տարածումը, որի առաջ բերած պարտադրված սոցիալական պրակտիկաներից մեկը տարբեր երկրներում հասարակության անդամների ինքնամեկուսացումն էր, նպաստեց սպառողական վարքի մի շարք փոփոխությունների։ Չնայած վարակի առաջին դեպքերը տարբեր երկրներում բացահայտվեցին տարբեր շաբաթներում, վարքային փոփոխությունների շղթան, ընդհանուր առմամբ կարող է նկարագրվել ցիկլային նմանություններով, որի ընթացքում բնակչության սոցիալական վարքը ենթարկվեց համանման փոփոխությունների՝ կախված վարակի տարածման փուլերից: Ավելին, մասնագետները պնդում են, որ համաճարակի ժամանակ ձեռք բերած սովորությունները կամրապնդվեն՝ դառնալով հետհամաճարակային առօրեականության մի մասը։

Շուկայի ուսումնասիրությունների ոլորտի համաշխարհային առաջատարները, ինչպիսիք են Nielsen-ը, IPSOS-ը, GFK-ը, Kantar-ը, պրոակտիվ կերպով պարբերաբար վերլուծում են սպառողական վարքի այդ փոփոխությունները տարբեր երկրներում: Ընդհանրացնելով նրանց հրապարակած վերլուծությունները՝ ներկայացնում ենք սպառողական վարքի հիմնական փոխակերպումները։

Սպառողական վարքի փոփոխությունների էվոլյուցիան

Nielsen-ը դեռ մարտի 2-րդ շաբաթվա ընթացքում հրապարակել է վարակի զարգացմանը համընթաց փոփոխվող սպառողական վարքի փուլերի վերլուծություն, որը միտված է օգնելու արտադրողներին՝ կանխատեսելու ապրանքների պահանջարկի փոփոխությունները։ Ընկերությունն առանձնացրել է վարքի փոփոխության 6 հիմնական փուլեր, որոնց հիմքում ընկած են վարակի տարածման ցուցանիշները՝ ելնելով մի շարք երկրներում, այդ թվում Չինաստանում, ԱՄՆ-ում, Իսպանիայում, Հարավային Կորեայում, վիրուսի տարածման դինամիկայից։

Փուլ 1. Պրոակտիվ ընդհանուր առողջական մտահոգությամբ պայմանավորված սպառում – համընկնում է երկրում վարակի առաջին դեպքերի հայտնաբերման հետ, աճում է ընդհանուր առողջության պահպանմանն ուղղված եւ առաջին անհրաժեշտության պարագաների նկատմամբ հետաքրքրությունը:

Փուլ 2. Առողջության ռեակտիվ կառավարում – պետությունը սկսում է առողջության եւ անվտանգության արշավներ, գրանցվում են վարակի տեղային փոխանցման եւ մահվան առաջին դեպքերը: Այս փուլում աճում է վարակից պաշտպանվելու պարագաների, օրինակ՝ դիմակների, պահանջարկը

Փուլ 3. Պահեստավորում – գրանցվում է վարակվածության դեպքերի թվի ավելացում, ինքնամեկուսացման պրակտիկայի նախնական տարածում, երկրների սահմանների փակում: Սպառողական վարքն այս փուլում արտահայտվում է խանութներ հաճախակի այցերով, սպառողական զամբյուղի մեծացմամբ, հատկապես՝ երկար պահպանվող սննդամթերքի լայնածավալ սպառմամբ:

Փուլ 4. Նախապատրաստում մեկուսացված կյանքին – վարակվածության դեպքերը շարունակում են ավելանալ մեծ թափով, մեծ հավաքներն արգելվում են, փակվում են դպրոցներն ու հասարակական վայրերը: Սպառողական վարքն այս փուլում փոխակերպվում է՝ խանութներ այցելության նվազման, օնլայն գնումների աճի դրսեւորումներով, խանութներում նկատվում է որոշ ապրանքների դեֆիցիտ:

Փուլ 5. Սահամանափակումներով լի կյանք – գրանցվում են վարակվածության մասսայական դեպքեր, արգելափակվում է տեղաշարժը համայնքներում, փակվում են ռեստորանները, արգելվում են նաեւ փոքր հավաքները: Խիստ սահմանափակումներ են դրվում նաեւ խանութներ այցելությունների վրա: Սպառողական վարքի արձագանքն է դառնում օնլայն գնումների շարունակական աճը, ինչի արդյունքում առաջանում է սննդի սակավություն եւ գնաճ:

Փուլ 6. Անցում նոր «նորմալությանը» – համաճարակի ավարտ, մարդիկ վերադառնում են հին կյանքին՝ նոր սովորություններով (առողջության նկատմամբ ավելի մեծ ուշադրություն, հիգիենայի պահպանում, ինտենսիվացված օնլայն գնումների պրակտիկաներ):

Առցանց գնումների դինամիկան

Nielsen ընկերության կողմից մարտի 13-26-ն իրականացված հետազոտության հաշվետվությունը ցույց է տալիս, որ ուսումնասիրված 13 երկրներում կտրուկ նվազել է սուպերմարկետ այցելելու հաճախականությունը եւ աճել առցանց առեւտուրը: Ըստ ընկերության կողմից ապրիլի երկրորդ շաբաթվա սկզբում հրապարակած հաշվետվության՝ Լեհաստանում բնակչության 80%-ը, Իտալիայում՝ 78%-ը, իսկ Ֆրանսիայում 71%-ը նշում է, ավելի հազվադեպ է այցելում սուպերմարկետներ։

Գծապատկեր 1. Սուպերմարկետից գնումներ կատարելու հաճախականությունը 13 երկրներում
[[gallery1]]
Առցանց գնումների պրակտիկայի աճը Nielsen ընկերության կողմից հետազոտված 13 երկրներում արձանագրված ամենաակնառու եւ համատարած փոփոխությունն է: Սակայն սպառողական վարքն առցանց հարթակում միանման չէ բոլոր ուսումնասիրված երկրներում․ եթե Իտալիայում եւ Ֆրանսիայում փետրվարի վերջին շաբաթվանից մինչեւ պաշտոնական մեկուսացում ընկած ժամանակահատվածում կտրուկ աճ են ապրել օնլայն գնումները, Գերմանիայի բնակիչներին հաջողվում է պահպանել սուպերմարկետ այցելելու մշակույթը։ Իտալիայում բնակչության շրջանում օնլայն գնումներ կատարող մարդկանց տոկոսն աճել է գրեթե 60 տոկոսային կետով մինչեւ մեկուսացման պահը եւ 120 տոկոսային կետով մինչեւ մարտի վերջին շաբաթը՝ համեմատած հունվար ամսվա հետ։ Ֆրանսիայում հունվար ամսվա հետ համեմատած օնլայն գնումներն աճել են 50 տոկոսային կետով մինչեւ պաշտոնական ինքնամեկուսացումը, որից հետո՝ մարտի վերջին շաբաթում, անկում ապրել մինչեւ 30 տոկոսային կետով՝ ընդհանուր բնակչության շրջանում ցուցանիշը հասցնելով մոտ 60%-ի։ Իսպանիայում օնլայն գնումների ամենաբարձր տոկոսը նույնպես գրանցվել է պաշտոնական մեկուսացման շրջանում՝ հունվարին արձանագրված 15%-ից հասնելով 60%-ի։

Ուսումնասիրված 13 երկրներում բազում սպառողներ փոխարինել են սրճարանում սնվելու սովորությունը տանը սնվելով եւ սրճարանից սնունդ պատվիրելով։ Թուրքիան եւ Իտալիան գրանցել են տանը սնվելու դեպքերի ամենամեծ աճը (համապատասխանաբար աճելով 80 եւ 75 տոկոսային կետով), իսկ Հունաստանն ու Լեհաստանը սննդի օնլայն առաքման ամենամեծ աճը (մոտ 20 տոկոսային կետով)։

Ֆինանսական վարք

Covid-19-ի տարածումը ազդել է նաեւ բնակչության ֆինանսական կարողությունների վրա։ Ipsos MORI ընկերությունը ապրիլի առաջին շաբաթվա ընթացքում հրապարակել է Բրիտանիայի 18-75 տարեկան բնակչության շրջանում իրականցված հետազոտության արդյունքները: Վերջիններս փաստում են, որը բնակչության 46%-ը ստիպված է ավելի քիչ գումար ծախսել եւ խնայել։ Այս առումով ամենախոցելին երիտասարդներն են (18-34 տարեկան)․ երիտասարդների 11%-ը նշել է, որ ունի օվերդրաֆտ բանկում, իսկ 16%-ն արդեն պարտքով գումար է խնդրել ընտանիքից եւ ընկերներից։

Արդյունքները ցույց են տալիս, որ նշված ժամանակահատվածում Բրիտանիայի բնակչությունն, ընդհանուր առմամբ, ավելի քիչ գումար է ծախսում, ավելի շատ գումար տալիս պարտքով, օգտագործում է խնայողությունները, օվերդրաֆտը եւ վարկային քարտը:

Գծապատկեր 2. Համավարակի պատճառով ձեռնարկված ֆինանսական քայլերը, Մեծ Բրիտանիա
[[gallery2]]
Kantar հետազոտական ընկերության կողմից Ռուսաստանում իրականացված իրականացրած հետազոտության շրջանակներում բնակչության 29%-ը նշել է, որ կորոնավիրուսն ազդել է իրենց եկամտի վրա, իսկ 45%-ը սպասում է, որ կազդի։ 60%-ը նշել է, որ վարակի տարածմանը զուգընթաց ավելի մեծ ուշադրություն է դարձնում ապրանքների գներին, իսկ 57%՝ զեղչերին։

Սպառողների վստահության ինդեքսը

Ապրիլի 14-ին Ipsos ընկերությունը հրապարակել է Սպառողների վստահության գլոբալ ինդեքս հետազոտության տվյալները: Սպառողների վստահության ինդեքսն արտացոլում է սպառողների դիրքորոշումները իրենց երկրի տնտեսության ներկայի կամ ապագայի, իրենց անձնական ֆինանսական միջոցների, խնայողությունների դրության եւ ներդրումներ անելու վստահության վերաբերյալ։ Ընկերությունը չափում է տվյալ ինդեքսը յուրաքանչյուր ամիս հավաքագրվող տվյալների վրա 24 երկրներում՝ սկսած 2010 թվականից:

Սկսած 2020 թվականի հունվարից, երբ հրապարակվում էին կորոնավիրուսի բռնկման առաջին հաշվետվությունները, 24 երկրներից 23-ում արձանագրվել է Սպառողների վստահության ինդեքսի նշանակալի անկում. անկումը բոլոր երկրների մակարդակով կազմել է 4.2 կետ, իսկ ընդհանուր ինդեքսը՝ 44.4: Սա 2012 թվականից սկսած՝ ինդեքսի ամենացածր արժեքն է: Ինդեքսի ամենանշանակալի անկումը (5 եւ ավելի կետով) արձանագրվել է 8 երկրում, մասնավորապես Ավստրալիայում, Իսրայելում, ԱՄՆ-ում, Մեքսիկայում, Կանադայում, Հունգարիայում, Իտալիայում եւ Ճապոնիայում: 8 երկրների՝ Թուրքիայի, Ռուսաստանի, Իտալիայի, Ճապոնիայի, Հարավային Աֆրիկայի, Հարավային Կորեայի, Հունգարիայի եւ Իսպանիայի ցուցանիշն այժմ ցածր է 40-ից։

Գծապատկեր 3. Սպառողների վստահության գլոբալ ինդեքսը 2020թ ապրիլի դրությամբ
[[gallery3]]
Սպասումների գլոբալ ցուցանիշը (50.6), որն արտացոլում է աշխատանքի, սեփական ֆինանսական միջոցների եւ լոկալ տնտեսության նկատմամբ հեռանկարները, տարեսկզբի համեմատ նվազել է 6.4 կետով։ Ցուցանիշը բաղկացած է վստահության մի շարք ենթաինդեքսներից, որոնք նույնպես անկում են ապրել: Օրինակ՝ Աշխատանքի (աշխատանքի ապահովություն) ինդեքսը նվազել է 3.9-ով՝ դառնալով 52.6, Սպասումների (անձնական ֆինանսական միջոցներ, համայնքի տնտեսություն) ինդեքսը նվազել է 6.4-ով՝ դառնալով 50.6, իսկ ներդրումների ինդեքսը 3.8-ով` հասնելով 38.6-ի։

Տեխնիկայի եւ էլեկտրոնիկայի սպառում

GFK հետազոտական ընկերությունն ամփոփել է կենցաղային տեխնիկայի, գրասենյակային պարագաների, տեխնիկայի, ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների եւ հեռահաղորդակցման պարագաների սպառումը՝ շրջադարձային համարելով ինքնամեկուսացման պահը։ Ընկերությունը հետազոտություններ է իրականացրել Գերմանիայում, Մեծ Բրիտանիայում, Ֆրանսիայում, Իտալիայում եւ Իսպանիայում։ Գերմանիայում, Իտալիայում եւ Մեծ Բրիտանիայում ինքնամեկուսացումից առաջ աճել են գրասենյակային պարագաների (տպիչ սարքեր) եւ համակարգիչների սպառումը։ Ընդհանուր առմամբ տեխնիկական սպառողական ապրանքների վաճառքը աճ է գրանցել Մեծ Բրիտանիայում եւ Գերմանիայում մեկուսացումից անմիջապես առաջ, եւ անկում ապրել մյուս երկրներում։ Մեկուսացումից առաջ եւ հետո նվազել է սմարթֆոնների պահանջարկը բոլոր հետազոտված երկրներում։ Ֆրանսիայում, Իտալիայում եւ Իսպանիայում կտրուկ նվազել է սպառողական էլեկտրոնիկայի (ականջակալներ, տնային աուդիո համակարգեր, հեռուստացույցներ), սառեցնող եւ լվացող տեխնիկայի եւ մանր կենցաղային տեխնիկայի պահանջարկը, մինչդեռ Մեծ Բրիտանիայում նույն կատեգորիաների համար այն աճել է։

Ժամանցի կազմակերպում

Իսկ ինչո՞վ են զբաղվում Covid-19-ի ժամանակ ինքնամեկուսացած մարդիկ եւ ինչպե՞ս են հաղթահարում սթրեսը։ Ըստ Chicago Tribune-ի ընդհանրացված հրապարակման՝ ժամանցի ամենատարածված ձեւերը սնունդ պատրաստելն է, հավելվածներից օգտվելը, սեղանի եւ վիդեո խաղեր խաղալը։

Սննդի պատրաստումը, հատկապես տանը հաց թխելը դարձել է թրենդային ԱՄՆ-ում ինքնամեկուսացման ժամանակ։ NPD Group-ը հրապարակել է, որ հաց թխող սարքերի վաճառքն աճել է 195%-ով, իսկ ջրի ֆիլտրերի վաճառքը՝ 256%-ով։

Ռուսաստանում բնակչության մեծամասնությունը փորձել է նոր բաղադրատոմսեր եւ գրեթե կեսը փորձում է ավելի առողջ սնվել։

Ըստ Kantar ընկերության Covid19 Barometer հետազոտության՝ Ռուսաստանում հարցվողների զգալի մասը նշել է, որ ավելի շատ ժամանակ է տրամադրում քնելուն (41%), ընթերցանությանը (37%), անձնային զարգացմանը (32%), հնարավորին չափ շատ արեւային լույսի ներքո գտվելուն (26%) եւ ֆիզիկական վարժություններին (24%):

Nielsen-ը հաղորդում է, որ աճել է վիդեո խաղերի օգտագործման վրա ծախսված ժամանակը վիդեո գեյմերների շրջանում ԱՄՆ-ում՝ 45%, Ֆրանսիայում՝ 38%, Մեծ Բրիտանիայում՝ 29% եւ Գերմանիայում 20%-ով։ Միեւնույն ժամանակ ԱՄՆ-ի Learning Express Toys խանութում աճել է փազլների եւ խաղերի վաճառքը՝ համապատասխանաբար 90%-ով եւ 41%-ով։

Նույն ընկերությունը հաղորդում է, որ ԱՄՆ-ում վարակի շրջանում շեշտակի աճել է վիդեո հավելվածների օգտագործումը մարտի 3-րդ շաբաթվա տվյալներով՝ համեմատած նախորդ տարվա նույն շրջանի հետ։ Աճել է ոչ միայն ամենահայտնի հավելվածների օգտագործումը (Netflix, YouTube, Hulu, Amazon), այլեւ «այլ» կատեգորիայում գտնվողներինը։

Գծապատկեր 4. Վիդեո հավելվածների սպառումն ԱՄՆ-ում
[[gallery4]]
Մեդիա սպառում

Kantar ընկերության կողմից իրականացվող Covid-19 Բարոմետրի 30 երկրներում եւ 25000 հարցվողների շրջանում իրականացված հետազոտության արդյունքները բացահայտել են, որ մեդիա սպառումը աճել է բոլոր հետազոտվող երկրներում։ Ըստ Բարոմետրի արդյունքների, վեբ օգտագործումն (web browsing) աճել է 70%-ով, հեռուստացույցինը՝ 67% եւ սոցիալական մեդիայինը՝ 61%-ով։

Սոցիալական մեդիա հավելվածների օգտագործման ամենամեծ աճը գրանցել է WhatsApp-ը (40%): Իսպանիայում օգտագործման ցուցանիշը հասել է 70%-ի։ 18-35 տարեկան տարիքային խմբում WhatsApp-ը, Facebook-ը եւ Instagram-ն արձանագրել են 41%-ից ավելի օգտագործման աճ։

Ավանդական համազգային լրատվական միջոցները (հեռարձակում եւ տպագիր թերթ) տեղեկատվության ամենավստահելի աղբյուրներն են․ բնակչության 52%-ը համարում է դրանք վստահելի։ Պետական պաշտոնական կայքերը վստահելի են բնակչության 48%-ի համար, իսկ սոցիալական մեդիա ցանցերին վստահում է բնակչության միայն 11%-ը։

Այս ակնարկը պատրաստվել եւ Banks.am –ին է տրամադրվել ACSES վերլուծական կենտրոնի կողմից Դարոն Աճեմօղլույի, Վիկտոր Չերնոժուկովի, Իվան Վերնինգի եւ Մայքլ Ուինսթոնի մի քանի օր առաջ հրապարակած «A Multi-Risk SIR Model with Optimally Targeted Lockdown» գիտական հոդվածի հիման վրա։

Վերջին ամիսներին Covid-19-ի դեմ արդյունավետ պայքարելու նպատակով աշխարհի շատ երկրներում կիրառվում է տեղաշարժի համընդհանուր սահմանափակումների (lockdowns) քաղաքականություն, որի հիմնական նպատակն է առողջապահական համակարգի բեռնվածությունը կառավարելի դարձնել եւ մահացության մակարդակի մինիմալացնել։ Մինչդեռ, այդպիսի մոտեցումը հանգեցնում է ծանր տնտեսական հետեւանքների, մասնավորապես, տարբեր վերլուծություններ ցույց են տալիս, որ լայն տարածում գտած համընդհանուր սահմանափակումների քաղաքականությունը վերջին 90 տարիներին համաշխարհային տնտեսության ամենամեծ անկման պատճառ կարող է դառնալ: Թվում է, թե կշեռքի մի նժարին դրված են մարդկանց կյանքերը, մյուսին՝ տնտեսությունը (հասարակության բարեկեցությունը), սակայն ամեն ինչ այդքան պարզ չէ. իրականում մահերի պատճառով հասարակությունը կորցնում է որոշակի տնտեսական արդյունք, որ մահացածները կարող էին ձեւավորել իրենց կյանքի հետագա տարիների ընթացքում։

[[linked-news19151]]
Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական համալսարանի չորս տնտեսագետներ` Դարոն Աճեմօղլուն, Վիկտոր Չերնոժուկովը, Իվան Վերնինգը եւ Մայքլ Ուինսթոնը փորձ են արել գտնել այն օպտիմալ «կետը» (քաղաքականությունը), որը թույլ կտա միաժամանակ նվազեցնել եւ՛ մահացության մակադրակը, եւ՛ տնտեսական կորուստները: Նրանց վերջին հետազոտությունը (A Multi-Risk SIR Model with Optimally Targeted Lockdown) ցույց է տալիս, որ թիրախային սահմանափակումների քաղաքականությունը՝ ուղղված միայն Covid-19-ի ամենախոցելի խմբերի պաշտպանությանը, հանրային առողջապահության եւ տնտեսության համար ավելի շահավետ կլիներ, քան լայն տարածում գտած համընդհանուր սահմանափակումների քաղաքականությունը:

Հեղինակներն, իրենց հետազոտության հիմքում դնելով համաճարակաբանության մեջ քաջ հայտնի SIR (Susceptible-Infectious-Recovered) մոդելը, դիտարկել են դրա բազմառիսկային տարբերակը (MR-SIR), իսկ որպես բազային պարամետրներ ընդունել են, որ ոչ բոլոր վարակակիրներին են անմիջապես հայտնաբերում եւ մեկուսացնում, պատվաստանյութը կհայտնաբերվի 1.5 տարի հետո, անհատները ինքնամեկուսացման ռեժիմը կպահպանեն իրենց համար սահմանված ժամանակահատվածի միայն 75%-ում (այսինքն ժամանակ առ ժամանակ կխախտեն), մարդու կյանքի արժեքը հավասար է անհատի ստեղծած միջին տարեկան տնտեսական արդյունքի 20-ապատիկին եւ այլն։ Հիմնվելով մինչ այս իրականացված հետազոտությունների վրա՝ նրանք ընդունել են նաեւ, որ վարակման, հոսպիտալացման եւ մահացության մակարդակները տարբերվում են ըստ տարիքային խմբերի եւ առանձնացրել են երեք տարիքային խումբ՝ «երիտասարդներ» (20-44 տարեկան), «միջին տարիքի բնակչություն» (45-65) եւ «տարեցներ» (65-ից բարձր): Աճեմօղլուն եւ մյուսները իրենց հետազոտության հիմքում դրել են չորս սցենար-քաղաքականություն եւ ԱՄՆ օրինակով հաշվարկել տնտեսական կորուստների եւ մահացության մակարդակները։

Սցենար-քաղաքականություն	Քաղաքականության բնույթը	Երկարաժամկետ տնտեսական կորուստները վերջին տարվա ՀՆԱ-ի նկատմամբ	Մահացության մակարդակը ընդհանուր բնակչության շրջանում
Առանց սահմանափակումների	Ոչ մի սահմանափակում չի կիրառվում	14.4%	5.44%
Համընդհանուր սահմանափակումներ	Սահմանափակումները կիրառվում են բոլոր տարիքային խմբերի նկատմամբ` առանց տարբերակման	24.3%	1.83%
Կիսաթիրախային սահմանափակումներ	Սահմանափակումները կիրառվում են միայն «տարեցների» (65+) նկատմամբ	12.8%	1.02%
Լրիվ թիրախային սահմանափակումներ	Յուրաքանչյուր տարիքային խմբի համար կիրառվում են առանձնահատուկ սահմանափակումներ	12.7%	1.00%

Հետազոտության հիմնական արդյունքն այն է, որ թիրախային մոտեցումը եւ՛ կյանքերի փրկման, եւ՛ տնտեսական վնասի մինիմալացման տեսանկյունից մեծ առավելություն ունի համեմատած համընդհանուր (չտարբերակված) մոտեցման հետ։ Այլ կերպ ասած, համընդհանուր (չտարբերակված) սահմանափակման քաղաքականության պարագայում 1 մարդու կյանքը փրկելը հասարակության վրա շատ ավելի թանկ է նստում, քան թիրախային քաղաքականության պարագայում։

Ինչպես շեշտում են հեղինակները՝ հետաքրքիր է այն, որ այս օգուտների մեծ մասը կարելի է ձեռք բերել կիսաթիրախային քաղաքականության միջոցով՝ այսինքն պարզապես մեկուսացնելով տարեցներին: Մասնավորապես, ենթադրվում է, որ կիսաթիրախային սահմանափակումների քաղաքականության պարագայում պետք է մեկուսացվի ողջ տարեց բնակչությունը (65+), իսկ մնացած տարիքային խմբերում բնակչության մոտ 10%-ը։ Արդյունքում երկարաժամկետ տնտեսական կորուստները վերջին տարվա ՀՆԱ-ի 24.3%-ից կկրճատվեն մինչեւ 12.8%, իսկ մահացության մակարդակը՝ 1.83%-ից 1.02%:

Այդքանից զատ, փոխելով պարամետրերը՝ հեղինակները այլ ուշագրավ արդյունքներ էլ են ստացել, որը մեծ օժանդակություն կարող է լինել քաղաքականություն մշակողներին, սակայն չեն անդրադարձել կիսաթիրախային սահմանափակումների իրականացման մեխանիզմներին՝ այս թեման թողնելով հետագա հետազոտությունների համար:

Աճեմօղլուի եւ մյուսների հետազոտությունը միակը չէ, որ սատարում է թիրախային սահմանափակումները: Օրինակ՝ Ֆրանսիայի Թուլուզի համալսարանի պրոֆեսոր Քրիստիան Գոլլիեյի հետազոտությունը նմանատիպ արդյունքներ է ցույց տալիս նաեւ Ֆրանսիայի համար: ԱՄՆ-ի Դյուք համալսարանի պրոֆեսոր Ադրիանո Ռամփինիի հետազոտությունը եւս ցույց է տալիս, որ երիտասարդների համար սահմանափակումների վերացումը եւ դրանց պահպանումը տարեցների համար՝ կարող է էապես կրճատել մահացությունը, առողջապահական համակարգի ծանրաբեռնվածությունը եւ սահմանափակումներով պայմանավորված տնտեսական հետեւանքները:

Չնայած շատ երկրներ արդեն սկսել են մեղմացնել բնակչության նկատմամբ կիրառվող համընդհանուր սահմանափակումները, այս հետազոտությունների արդյունքները քաղաքականություն մշակողների համար կարող են օգտակար լինել, քանի որ դեռեւս պարզ չէ արդյոք համավարակը մոտենում է իր ավարտին, թե հետագայում կարող է դիտվել երկրորդ ալիք: Մյուս կողմից սա կարեւոր բացահայտում է նաեւ հետագայում նման իրավիճակների ի հայտ գալու հետ կապված գործողություններ մշակելու համար:

Ինչքանո՞վ կարող է այս մոտեցումը կիրառելի լինել Հայաստանում։ Պետք է նշել, որ տարիքային գործոնի վրա հիմնված կիսաթիրախային քաղաքականության արդյունավետությունը Հայաստանում այդքան բարձր չի կարող լինել, ինչպես ԱՄՆ-ում, քանի որ մեզ մոտ ընտանիքի կառուցվածքն այլ տեսք ունի՝ միեւնույն հարկի տակ բնակվում են տարբեր սերունդների ներկայացուցիչներ, սակայն ճիշտ մեխանիզմով կիրառելու դեպքում այն Հայաստանի համար եւս արդիական է։

ACSES-ը (Armenian Center for Socio-Economic Studies) վերլուծական կենտրոն է, որի նպատակն է օժանդակել հանրային քաղաքականության մշակմանը սոցիալ-տնտեսական ուսումնասիրությունների միջոցով։

Ներկայացնում ենք «Արինսայթս» հետազոտական ընկերության տնօրեն Լիլիթ Ղաբանյանի հոդվածը՝ գրված հատուկ Banks.am-ի համար:

Covid-19 համավարակի տարածման առաջին իսկ փուլերից սկսած՝ հետազոտությունների եւ վերլուծությունների համաշխարհային առաջատարները պրոակտիվ կերպով պարբերական հետազոտություններ են իրականացնում՝ անդրադառնալով համավարակի պայմաններում տարբեր երկրների քաղաքացիների սոցիալական տրամադրություններին, իրականության ընկալումներին եւ վարքային փոփոխություններին:

2020 թվականի փետրվար ամսից սկսած՝ IPSOS MORI եւ Kantar միջազգային հետազոտական ընկերությունների կողմից իրականցվել են օնլայն հարցումներ, որոնք կրում ենք պանելային բնույթ, այսինքն՝ հետազոտությունն իրականացվում է կայուն պարբերականությամբ՝ նշված ընկերությունների կողմի հավաքագրված միեւնույն հանրույթի շրջանում:

Այստեղ մեծամասամբ կանդրադառնանք IPSOS MORI ընկերության Global Advisor կոչվող հետազոտությանը, Kantar ընկերության կողմից Մեծ յոթնյակի երկրներում եւ Ռուսաստանում իրականացված Covid19 Barometer հետազոտություններին:

Համավարակի տնտեսական եւ սոցիալական ազդեցությունների ընկալումները

IPSOS MORI ընկերության հրապարակումը ցույց է տվել, որ Covid-19 համավարակն ընկալվում է որպես մեծ սպառնալիք առավելապես ֆինանսական վիճակի տեսանկյունից, քան՝ առողջության. որում, համավարակը որպես սպառնալիք ընկալողների տոկոսն էապես աճել է փետրվարի 15-ից մարտի 21-ն ընկած ժամանակահատվածում : Հետաքրքիր է նկատել, որ Ֆրանսիայի հարցվողները մնացած ուսումնասիրված երկրների համեմատ ամենաքիչն են համավարակն ընկալել որպես առողջության սպառնալիք. եթե, օրինակ, մարտի 12-14-ն ընկած ժամանակահատվածում հարցման ժամանակ համավարակը որպես առողջության լուրջ սպառնալիք է ընկալել ԱՄՆ-ի եւ Իտալիայի բնակչության 38%-ը, Ռուսաստանի՝ 34%, Գերմանիայի՝ 32%-ը Միացյալ Թագավորության՝ 23%-ը, ապա Ֆրանսիայում նման հարցվողների թիվն ընդամենը 12% է:

Մարտի 21-ի դրությամբ՝ համավարակը որպես տնտեսական սպառնալիք ամենաշատն ընկալել են Վիետնամի (մոտ 70%) եւ Իտալիայի (63%) հարցվողները:

Գծապատկեր 1. Համավարակի ազդեցության ընկալումները սեփական առողջության վրա
[[gallery1]]
Գծապատկեր 2. Համավարակի ազդեցության ընկալումները աշխատատեղերի վրա
[[gallery2]]
Ipsos MORI ընկերության կողմից իրականացված քաղաքական մոնիտոր հետազոտության (Ipsos MORI Political Monitor) արդյունքները ցույց են տալիս, որ պանդեմիայի արդյունքում տնտեսական օպտիմիզմի մակարդակի ամենացածր ցուցանիշն է գրանցվել 2008 թվականից հետո: Մարտի 13-16 ընկած ժամանակահատվածում իրականացված հարցումների արդյունքում հարցվողների 10-ից 7-ը նշել է, որ իր կարծիքով տնտեսությունն ավելի է վատանալու առաջիկա 12 ամիսներին: Միայն 15%-ն է գտնում, որ տնտեսությունը կզարգանա. տնտեսական օպտիմիզմի ցուցանիշը կազմում է -54%: Տնտեսական վատատեսությունն ավելի բարձր է կանանց մոտ, քան տղամարդկանց (համապատասխանաբար՝ 77% եւ 60%):

Տնտեսական համակարգի նկատմամբ հոռետեսական տրամադրությունների մասին են վկայում նաեւ Kantar ընկերության Covid19 Barometer հետազոտության արդյունքները: Օրինակ՝ Ռուսաստանում հարցվողների զգալի մասը՝ 65%, հոռետեսական է տրամադրված տնտեսական համակարգի վերականգնման նկատմամբ. նրանք գտնում են, որ վերջինիս համար երկար ժամանակ է պահանջվելու, ընկերությունները մեծ դժվարությունների հետ են բախվելու, ինչի արդյունքում գործազրկության ծավալներն են մեծանալու: Պեսիմիստական դիրքորոշումը տարածված է նաեւ Մեծ յոթնյակի երկրներում, ինչպես նաեւ մի շարք այլ պետություններում (տե՛ս Գծապատկեր 3).

Գծապատկեր 3. «Ես գտնում եմ, որ տնտեսական վիճակն արագ կվերականգնվի, անմիջապես կորոնավիրուսի ավարտից հետո» դատողության հետ համաձայնությունը (%, գնահատվել է 1-5 բալային սանդղակով)
[[gallery3]]
Kantar ընկերության կողմից իրականացված՝ ապրիլի 9-13-ն ընկած ժամանակահատվածում իրականացված Covid19 Barometer` Մեծ յոթնյակի (G7) հետազոտության արդյունքների համաձայն՝ համավարակը բացասական անդրադարձ է ունեցել հարցվողների զգալի մասի եկամտի վրա. մեծ յոթնյակի քաղաքացիների 71% նշել է, որ իրենց եկամուտը կիսով չափ կրճատվել է: Վերջինս ավելի հաճախ արձանագրվել է Իտալիայում, ԱՄՆ-ում եւ Կանադայում: Ռուսաստանում մարտի 25-27-ի հետազոտության տվյալներով հարցվածների 25%-ը նշել է, որ կորոնավիրուսն արդեն իսկ ազդել է իրենց եկամտի վրա՝ կրճատելով այն, իսկ 45%՝ ակնկալում է, որ համավարակը ապագայում կանդրադառնա իրենց եկամտի վրա: Միայն 21%-ն է նշել, որ համավարակը որեւէ կերպ չի անդրադառնա իրենց եկամտի վրա: Նույն հաշվետվությունից երեւում է, որ փոքր թիվ են կազմում այն հարցվողները, ովքեր լավատեսորեն են տրամադրված պանդեմիայի՝ իրենց եկամտի վրա ազդելու հարցի շուրջ. 10 հարցվողից 3-ը նշել է, որ կորոնավիրուսը չի ազդի իրենց անձնական ֆինանսների վրա: Վերջինս ավելի շատ հանդիպել է Գերմանիայում՝ 46%, Ճապոնիայում՝ 35% եւ Ֆրանսիայում՝ 34%:

Հարցվածների կարծիքով պանդեմիան կնպաստի սոցիալական կապերի ամրապնդմանը, մտերմության աստիճանի բարձրացմանը. չնայած ֆիզիկական հեռավորության մեծացմանը, քաղաքացիները նշել են, որ պանդեմիայի արդյունքում ավելի շատ կմտերմանան իրենց ընտանիքի անդամների եւ ընկերների հետ: Այս կարծիքն ավելի շատ բնորոշ է ասիական երկրներին (Հնդկաստան՝ 72%, Վիետնամ՝ 70% եւ Չինաստան՝ 67%):

Սոցիալական տրամադրությունները

Kantar եւ Ipsos ընկերությունների հրապարակված հաշվետվություններից կարելի է վերհանել սոցիալական տրամադրություններին վերաբերող մի շարք միտումներ:

Մարտի 27-31 ընկած ժամանակահատվածում Kantar ընկերության կողմից իրականացված՝ Covid19 Barometer հետազոտության արդյունքները ցույց են տալիս, որ համավարակով պայմանավորված վիճակը 23 երկրներից ամենաշատն անհանգստացրել է Վիետնամի, ՖԻլիպինների եւ Իսպանիայի, իսկ ամենաքիչը՝ Շվեյցարիային, Իսրայելի եւ Գերմանիայի բնակիչներին: Ռուսաստանում, նշված ժամանակահատվածում, հարցվողների 29%-ն է նշել, որ շատ անհանգստացած է համավարակով պայմանավորված իրավիճակով:

Գծապատկեր 4. «Ինձ շատ է անհանգստացնում կորոնավիրուսով պայմանավորված ներկայիս իրավիճակը» դատողության հետ համաձայնությունը 23 երկրներում (%, գնահատվել է 1-5 բալային սանդղակով)
[[gallery4]]
Ռուսաստանում իրականացված հետազոտության արդյունքները նաեւ ցույց են տվել, որ քաղաքացիները մեծ կորուստ են համարում անվտանգության զգացումը կորցնելը (40%), տանից դուրս գալու հնարավորության սահմանափակումը (36%) եւ մեծ պլաններից հրաժարվելը (օրինակ, աշխատավայրի փոփոխություն, գույքի վաճառք, արձակուրդ եւ այլն, 34%): Ավելի քիչ թվով հարցվողների կողմից որպես կարեւոր կորուստներ են նշվել նաեւ գործողությունների ազատության բացակայությունը (24%), սոցիալական հարաբերությունների սահմանափակումները (18%), սպորտով զբաղվելն (14%) ու երեխաների՝ դպրոց չայցելելը (13%):

Ipsos ընկերության հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ հարցվածների մեծամասնության շրջանում մտահոգության պատճառ հանդիսանում է ավելի շատ ոչ թե սեփական կյանքը, այլ այն անձանց, ովքեր վարակի տեսանկյունից գտնվում են ռիսկային խմբում: Մատնանշված «ալտրուիստական մտահոգությունն» ավելի շատ տարածված է Բրազիլիայում (70%), Իսպանիայում եւ Միացյալ Թագավորությունում, Մեքսիկայում (61%) եւ Կանադայում, Ֆրանսիայում եւ Իտալիայում (60%), ավելի քիչ՝ Ճապոնիայում եւ Չինաստանում: Իսկ սեփական կյանքի մասին մտահոգվողներն ավելի շատ վիետնամիցներն ու ռուսաստանցիներն են:

Գծապատկեր 5. Մտահոգությունը սեփական եւ այլ անձանց կյանքի նկատմամբ 15 երկրներում
[[gallery5]]
Kantar ընկերության Մեծ յոթնյակի հետազոտության արդյունքներից եւս նույն միտումն է արձանագրվել. հարցմանը մասնակցածների 73%-ը մտահոգություն է հայտնել իրենց անձի առողջության վրա՝ վիրուսի ազդեցության շուրջ, մինչդեռ ավելի շատ թվով քաղաքացիներ՝ 85%, նշել են, որ իրենց մտահոգում է պանդեմիայի ազդեցությունն իրենց շրջապատող մարդկանց առողջության վրա:

Ipsos ընկերության հարցվողները դրական լույսի ներքո են ընկալում ճգնաժամի ընթացքում նոր հմտությունների ձեռք բերելու հնարավորությունը. քաղաքացիների 44%-ը կարծում է, որ այս ժամանակահատվածը հնարավորություն է՝ նոր գիտելիքներ ձեռք բերելու համար: Այս առումով ամենաբարձր ցուցանիշները գրանցվել են հետեւյալ երկրներում. Վիետնամ՝ 75%, Հնդկաստան՝ 74%, Մեքսիկա՝ 64%, Չինաստան՝ 63% ու Բրազիլիա՝ 60%):

Գծապատկեր 6. Նոր գիտելիք ձեռքբերելու հավանականության ընկալումները 16 երկրներում
[[gallery6]]
Kantar ընկերության կողմից հրապարակված տվյալների համաձայն՝ 50 երկրներում միլենիալների խմբին պատկանող հարցվողների զգալի մասը դիտարկում է մեկուսացման ժամանակահատվածը որպես հնարավորություն՝ հանգստանալու եւ առողջ ապրելակերպին բնորոշ վարքային պրակտիկաներ որդեգրելու համար: Նշված խմբի հարցվողները նշել են մեկուսացման ժամանակահատվածում կիրառած առողջ ապրելակերպի այնպիսի սովորություններ, ինչպիսիք են առողջ սնվելը (59%), ավելի շատ քնելը (57%), ֆիզիկական վարժություններ անելը (48%), սեփական անձի զարգացմամբ (44%) եւ մեդիտացիայով զբաղվելը (25%): Մասնավորապես՝ Ռուսաստանում հարցվողների զգալի մասը նշել է, որ ավելի շատ ժամանակ է տրամադրում քնելուն (41%), ընթերցանությանը (37%), անձնային զարգացմանը (32%), հնարավորին չափ շատ արեւային լույսի ներքո գտվելուն (26%) եւ ֆիզիկական վարժություններին (24%):

Գծապատկեր 7. Միլենիալների վարքի փոփոխությունները 50 երկրում
[[gallery7]]
Պանդեմիայի տարածմանը զուգահեռ մեծանում է հարցվողների կողմից ինքնամեկուսացման պրակտիկային հավանություն տալը. Ipsos ընկերության ուսումնասիրված 15 երկրներից 14-ում հարցվածների մեծամասնությունը նշել է, որ ինքամեկուսացվում է՝ պանդեմիայի ծավալները կրճատելու նպատակով: Այս քաղաքացիների թիվն աճել է ապրիլի սկզբին՝ մարտի վերջի համեմատ (հետազոտության երկրորդ ալիքն իրականացվել է ապրիլի 2-ից 4-ն ընկած ժամանակահատվածում): Աճը հատկապես նշանակալի է եղել Ռուսաստանում (23%), Վիետնամում (16%), Ավստրալիայում (11%) եւ Մեքսիկայում (8%): Ընդ որում, նկատենք, որ մարտին թերահավատություն կար ինքնամեկուսացման եւ ճամփորդությունները սահմանափակելու քաղաքականությունների նկատմամբ. քաղաքացիների կարծիքով, դրանք չէին կարող կանխել պանդեմիան: Այս մոտեցումը զգալի փոխվել է ապրիլի սկզբին: Այն երկրները, որտեղ 5-ից առնվազն 4 նշել է, որ կիրառում է ինքնամեկուսացման պրակտիկան, հանդիսանում են Իսպանիան (95%), Վիետնամը (94%), ֆրանսիան (90%), Բրազիլիան (89%), Մեքսիկան (88%), Ռուսաստանը (85%), ԱՄՆ-ն եւ Հնդկաստանը (84%): Ինքնամեկուսացումը նախաձեռնվում է հենց քաղաքացիների կողմից՝ որպես արձագանք պանդեմիայի տարածմանը:

Kantar ընկերության՝ Մեծ յոթնյակի հետազոտության արդյունքների համաձայն՝ ինքնամեկուսացման դիմել է բնակչության զգալի մասը՝ Ֆրանսիա՝ 85%, Իտալիա՝ 75%, Կանադա՝ 67%, ԱՄՆ՝ 64%, Գերմանիա՝ 43%:

Kantar ընկերության՝ մարտին իրականացված COVID 19 Barometer հետազոտությունը վեր է հանել «նախկին կյանքին վերադառնալու» նկատմամբ հոռետեսական գնահատականներ. հարցվածների 72%-ը նշել է, որ բավականին երկար ժամանակ կպահանջվի նախկին կյանքին վերադառնալու համար: Միայն 21%-ն է նշել, որ ապրիլ-մայիս ամիսներից հնարավոր կլինի ապրել նախկին «նորմալ» կյանքով:

Հարցվածների մի մասի կարծիքով (38%) ապագան այլեւս նախկինի նման չի լինի, խոսքը թե՛ ազգային տնտեսությունների մասին է, թե՛ սոցիալական բարեկեցության:

Kantar ընկերության հրապարակման շրջանակներում անդրադարձ է կատարվել հեռուստատեսության՝ որպես տեղեկատվության աղբյուրի նկատմամբ վստահությանը. Ֆրանսիայում (33%), Գերմանիայում (31%), Իտալիայում (37%), Ճապոնիայում (46%) եւ Մեծ Բրիտանիայում (28%) քաղաքացիների համար ամենավստահելի տեղեկատվության աղբյուրը հանդիսանում են հեռուստատեսությամբ թողարկվող լուրերը: Կանադայում նման աղբյուր հանդիսանում է կառավարությունը, իսկ ԱՄՆ-ում՝ առողջապահության կառույցը: Ժամանակի ընթացքում Մեծ Բրիտանիայում որպես հուսալի աղբյուր սկսել է ընկալվել նաեւ քաղաքական գործիչների կողմից հրապարակվող տեղեկատվությունը:

Վստահությունը կառավարությունների կողմից ձեռնարկված քաղաքականության նկատմամբ

Ըստ Kantar ընկերության տվյալների՝ Իտալիայում, որտեղ Covid-19 ազդեցությունը բավականին մեծ է եւ ծանր, քաղաքացիների 76%-ը նշել է, որ հավանություն է տալիս կառավարության պատասխան գործողություններին եւ քաղաքականությանը՝ պանդեմիայի կանխարգելման նպատակով:

Ավագ տարիքային խմբի ներկայացուցիչներն առավել հակված են մտածել, որ կառավարությունները ճիշտ են կազմում խնդիրների առաջնահերթությունների ցանկը, մինչդեռ երիտասարդների շրջանում 5-ից 2-ը գտնում է, որ քաղաքական շեշտադրումները ճիշտ չեն, քանի որ ավելի շատ ուշադրության է արժանանում տնտեսական համակարգի վերականգնումը, քան՝ առողջությունը:

Չնայած այն փաստին, որ Մեծ յոթնյակի երկրների հարցվածների 44%-ը գտնում է, որ կառավարության գործողությունները բավարար չափով ճիշտ չեն պանդեմիայի դեմ պայքարելու համար (օրինակ, Ճապոնացիների 74% գտնում է, որ իրենց կառավարությունը բավարար չափով հեռուն չի գնում), այնուամենայնիվ, 54% նշել է, որ վստահում է կառավարության որոշումներին ինչ-որ չափով:

Նշված հետազոտության շրջանակներում հարցվողները գնահատել են բավարարվածությունը հանրային ծառայություններով եւ պետության պատրաստվածության մակարդակով: Տրամադրվող հանրային ծառայությունները եւ պետությունների պատրաստվածության մակարդակը բավարար է գնահատվել ամենաշատը Կանադայում (65%), Գերմանիայում (57%) եւ Մեծ Բրիտանիայում (56%), համեմատաբար ավելի քիչ՝ ԱՄՆ-ում՝ 47%, Իտալիայում՝ 44%, Ճապոնիայում(43%) եւ Ֆրանսիայում՝ 33% (տե՛ս այստեղ):

Ipsos ընկերության կողմից՝ Մեծ Բրիտանիայում իրականացված Ipsos MORI Political Monitor հետազոտության արդյունքների համաձայն՝ հարցվածների մոտ կեսը՝ 49% գտնում է, որ կառավարությունը հաջողում է հաղթահարում կորոնավիրուսի առաջ բերած խնդիրները հաղթահարելու գործում, ընդ որում երիտասարդներն ավելի քննադատորեն են մոտենում են կառավարության կողմից իրականացվող քաղաքականությանը, քան ավագ սերնդի ներկայացուցիչները: 18-34 տարեկանների փոքր մասն է՝ 28%-ն է նշել, որ կառավարությունը լավ է հաղթահարում խնդիրները՝ 70% մեծահասակների համեմատ: Նշված հետազոտության արդյունքները փաստում են, որ բրիտանացիները մեծամասամբ գոհ են կառավարության եւ վարչապետ Բորիս Ջոնսոնի աշխատանքից. Հարցվողների՝ մոտ կեսը՝ 48%, բավարարված է կառավարության, իսկ 52%-ը վարչապետի աշխատանքով:

Գոհունակությունը միջազգային համագործակցության մակարդակից

Kantar ընկերության հրապարակման համաձայն՝ պանդեմիայի կանխարգելման եւ դրա արդյունքում ի հայտ եկած խնդիրների լուծման շուրջ համախմբված պետությունների համագործակցության վերաբերյալ հարցվողները հիմնական դրական կարծիք են հայտնել. մատնանշված համագործակցությունը գոհացնող է գնահատվել Կանադայում 71%-ի կողմից, ԱՄՆ-ում՝ 65% կողմից, Մեծ Բրիտանիայում՝ 62%, Ֆրանսիայում՝ 54%, Գերմանիայում 45% եւ Իտալիայում ու Ճապոնիայում՝ 37% կողմից:

Թափոնների տեսակավորումը Հայաստանում դեռեւս չի ստացել համընդհանուր լուծում, սակայն տարբեր ընկերություններ շարունակում են առաջարկել թափոնների հավաքման այլընտրանքային տարբերակներ:

«Սմարթ Ապագա» ընկերության նոր «խելացի» տարան արդեն պատրաստ է ծառայելու բնասերներին: Դրա ստեղծման ու առանձնահատկությունների մասին Banks.am-ին պատմել են ընկերության հիմնադիրներ Արշակ Ղազարյանը եւ Հայկ Կազարյանը:

Նախապատմություն

2019թ. աշնանը «Ռե-Ապագա» բարեգործական հիմնադրամը ներկայացրել էր «ՍմարտԱպագա» վերամշակման տարայի մոդելը, որ նախագծված էր հանրային տարածքներում տեղադրելու համար: Որոշ ժամանակ գործելուց հետո «խելացի» աղբարկղի նախագիծը բարդությունների էր հանդիպել:

«Թափոնների հավաքման համար նախատեսված տարաները ցանկանում էինք հանրային տարածքներում տեղադրել, որպեսզի հնարավորինս շատ մարդիկ կարողանային դրանից օգտվել: Սակայն կարճ ժամանակում հասկացանք, որ ո´չ մենք, ո´չ էլ մեր հասարակությունը դեռեւս պատրաստ չէ դրան»,- պատմում է ընկերության մարքեթինգի գծով տնօրեն Հայկ Կազարյանը:
[[gallery1]]
Նրա խոսքով՝ թեեւ տարան օգնեց 2 ամսվա ընթացքում մեկ տոննայից ավելի պլաստիկ հավաքել, սակայն դրան շատերն անխնամ էին վերաբերվում: Ի վերջո, տարա նետված ծանր շինարարական աղբը դարձավ դրա անսարքության պատճառը:

«Մեկ այլ խնդիր էր սարքի ինքնարժեքը, որ բավականին բարձր էր: Ավելի մատչելի դարձնելու համար անհրաժեշտ էր մեծ քանակությամբ պատվիրել, սակայն հովանավորներ գտնել չհաջողվեց: Շուտով մեր կազմակերպությունում եղան փոփոխություններ, նախկին ընկերությունը լուծարվեց ու նույն թիմի հետ ես եւ Արշակ Ղազարյանը հիմնադրեցինք «Սմարթ Ապագա» ՍՊԸ-ն՝ շարունակելով թափոնների կառավարման լուծումների ստեղծմանն ուղղված մեր գործունեությունը»,- մանրամասնում է Հայկ Կազարյանը:
[[gallery2]]
Ընկերությունը որոշում է նոր ուղղություն որդեգրել՝ առաջարկելով թափոնների «խելացի» տարաներ շինության ներսում տեղադրման համար՝ գրասենյակներում, հյուրանոցներում, դոմոֆոնային համակարգով պաշտպանված բազմահարկ շենքերում:

«Հասկացանք, որ այս կերպ տարաներն ավելի նպատակային կօգտագործվեն: Էկոլոգիական մշակույթի կրող կազմակերպությունների միջոցով կկարողանանք կրթել մարդկանց՝ ինչպես վարվել թափոնների հետ եւ գուցե հետագայում, երբ կունենանք էկո մտածելակերպով հանրություն, կրկին կառաջարկենք հանրային տարածքների համար նախատեսված «խելացի» տարաներ»,- պատմում է Արշակ Ղազարյանը, որ «Սմարթ Ապագայի» տեխնիկական գծով տնօրենն է:
[[gallery3]]
Թափոնի որակի կարեւորությունը

Արշակ Ղազարյանն ասում է, որ թղթե, պլաստիկե կամ ապակե թափոնների համար նախատեսված SmartApaga Container-ը շատ ավելի մատչելի է եւ կարող է պատրաստվել տարբեր հումքերից՝ ավելի ճկուն լինելով դիզայնի եւ արժեքի տեսանկյունից: Այն կարելի է գնել, վարձակալել կամ ձեռք բերել դեպոզիտային տարբերակով:

«Տարայից թափոնների տեղափոխման արժեքը տատանվում է 500-ից 3000 դրամի շրջանակում՝ կախված ծավալից, թափոնի տեսակից եւ որակից: Նախկինում թափոնների տեղափոխման համար ֆիքսված գին էր գործում, սակայն այժմ փորձում ենք նոր մշակույթ մտցնել՝ շահագրգռելով մարդկանց հետեւել թափոնի որակին՝ մաքրությանը, խտությանը: Լավորակ թափոնները կօգնեն նրանց ավելի մատչելի գնով օգտվել տեղափոխման ծառայությունից»,- մանրամասնում է նա:
[[gallery4]]
Թափոններ հավաքելով օգտատերերը ստանում են «Ապագա» միավորներ՝ ընկերության գործընկերների ծառայություններից օգտվելու համար:

«Խելացի» եւ «ավելի խելացի»

Առաջին «խելացի» տարան, որ առաջարկում է ընկերությունը, կարողանում է տեղեկատվություն տրամադրել՝ ինչքանով է այն լցված: Wi Fi-ին կցված լինելու շնորհիվ ընկերության աշխատակիցները օպերատիվ կերպով ստանում են այդ տեղեկատվությունն ու շտապում իրականացնել թափոնների տեղափոխումը: Այս տարայի դեպոզիտային արժեքը կարող է տատանվել $100-$400-ի սահմանում` կախված դրա չափից, պատրաստման հումքից:

«Երկրորդ տարան ավելի «խելացի է»: Այն բացվում է հատուկ QR կոդով՝ այդ կերպ հնարավորություն տալով պատվիրատուին որոշելու դրանից օգտվողների շրջանակը: Կցված տեսախցիկը թույլ է տալիս նաեւ տեսնել թափոնը նետողին, որպեսզի հնարավոր լինի իմանալ՝ ով է վատորակ թափոնը նետել: Այս տարան կօգնի պատվիրատու ընկերություններին ստանալ ավելի լավ հաշվետվություն իրենց էկոլոգիական ներդրման մասին»,- մանրամասնում է Հայկը:

Երկրորդ տարայի դեպոզիտային գինը $300-$700 է:
[[gallery5]]
Երրորդ՝ «ամենախելացի» տարան կարողանում է որոշել թափոնի որակն ու չափը յուրաքանչյուր օգտատիրոջ համար, հետեւաբար, նաեւ դրանից օգտվողներին թույլ է տալիս «Ապագա» միավորներ կուտակել անհատապես: Այն ունի HD LCD էկրան, ինչպես նաեւ USB մուտքեր՝ մարտկոցների արագ լիցքավորման համար:

«Տարաներին դիպչելու անհրաժեշտություն չկա, ինչը բխում է համավարակային իրավիճակի կանոններից»,- հավելում է Հայկ Կազարյանը:

Տարաների այլընտրանքը

Ընկերությունը առաջիկայում կգործարկի նաեւ «խելացի» տոպրակների միջոցով թափոններ հավաքելու համակարգը, որը կգա փոխարինելու այժմ գործող թափոնների տեղափոխման տարեկան բաժանորդագրությամբ ծառայությանը:

«Նախատեսում ենք տրամադրել մեծ էկո-տոպրակներ՝ 75-100 լիտր տարողությամբ, որոնց վրա տեղադրված QR կոդի սքանավորմամբ բաժանորդը հեշտությամբ կկարողանա տեղեկացնել տոպրակի լցված լինելու մասին: Այս պարագայում եւս լավորակ թափոն հանձնողների համար տեղափոխման գինը կնվազի»,- ասում է ընկերության մարքեթինգի գծով տնօրենը:
[[gallery6]]
«Այժմ աշխատում ենք ամբողջ համակարգն ավելի լավը դարձնելու ուղղությամբ: Արդեն իսկ նախանշել ենք 2-3 երկրներ, որտեղ պատրաստվում ենք ներդնել նույն համակարգը՝ Հայաստանում մոդելի բարեհաջող փորձարկումից հետո»,- նշել է Արշակ Ղազարյանը:

Անվտանգության նկատառումներով ընկերությունը ժամանակավորապես դադարեցրել է վերամշակվող թափոնների հավաքման աշխատանքները։ Հայկ Կազարյանի խոսքով՝ այժմ մշակում են նոր ռազմավարություն, աշխատում են նոր հավելվածի ուղղությամբ՝ առաջիկայում առավել արդյունավետ եւ անվտանգ գործունեություն իրականացնելու համար:

Տեքստը եւ լուսանկարները՝ Գայանե Ենոքյանի

Հայաստանյան բանկերը 2020թ. առաջին եռամսյակում արձանագրել են աճ հիմնական հաշվեկշռային ցուցանիշների ուղղությամբ 2019թ. նույն ժամանակահատվածի համեմատ: Համակարգի ընդհանուր ակտիվներն ավելացել են 15.3 %-ով, պարտավորությունները՝ 16.2 %-ով, կապիտալը՝ 9.9%-ով:

Ուսումնասիրելով ՀՀ առեւտրային բանկերի հրապարակած միջանկյալ ֆինանսական հաշվետվությունները՝ Banks.am-ը ներկայացնում է 2020թ. առաջին եռամսյակում բանկային հատվածի հիմնական ֆինանսական ցուցանիշների վերլուծությունը:

Ակտիվներ

ՀՀ բանկային համակարգի ակտիվների ընդհանուր ծավալը 2020թ. առաջին եռամսյակում 2019թ. համադրելի ժամանակահատվածի համեմատ աճել է 15.3%-ով՝ կազմելով 5 907.16 մլրդ դրամ:

Ակտիվների մեծությամբ առաջատարը Ամերիաբանկն է, որը 2019թ. նույն ժամանակահատվածի համեմատ արձանագրել է ցուցանիշի 17.4% աճ՝ 910.68 մլրդ դրամով:

Ամերիաբանկին ակտիվների մեծությամբ հաջորդում է Արդշինբանկը արձանագրելով շուրջ 26.8% աճ եւ հասնելով 846.12 մլրդ դրամի: Առաջատար հնգյակում են նաեւ` Հայբիզնեսբանկը 798.39 մլրդ դրամ (2019թ. համեմատ՝ 12.9% աճ), Ակբա-Կրեդիտ Ագրիկոլ Բանկը 441.16 մլրդ դրամ (10.7% աճ) եւ Ինեկոբանկը 341.62 մլրդ դրամ (11.6 % աճ) ցուցանիշներով :

Պարտավորություններ

Բանկային համակարգի պարտավորությունների ընդհանուր ծավալը 2020թ. առաջին եռամսյակում 2019թ. համադրելի ժամանակահատվածի նկատմամբ ավելացել է 16.2%-ով՝կազմելով 5 045.08 մլրդ դրամ:

Պարտավորությունների մեծությամբ առաջատարն Ամերիաբանկն է: Բանկի պարտավորությունները 2020թ. առաջին եռամսյակում աճել են 18.1 %-ով՝ կազմելով 806.47 մլրդ դրամ:

Երկրորդն ըստ պարտավորությունների Արդշինբանկն է 765.92 մլրդ դրամ ցուցանիշով արձանագրելով 28.1% աճ: Վերջիններիս հաջորդում են Հայբիզնեսբանկը 745.52 մլրդ դրամ (աճը ՝ 12.2%), Ակբա-Կրեդիտ Ագրիկոլ Բանկը՝ 372.26 մլրդ դրամ (11.8% աճ), եւ Ինեկոբանկը՝ 283.11 մլրդ դրամ (աճը՝11.9%):

Կապիտալ

Հաշվետու ժամանակահատվածում ՀՀ բանկային համակարգում կապիտալի աճը կազմել է 9.9 %, ինչի արդյունքում արձանագրվել է 862.08 մլրդ դրամ ցուցանիշը:

Կապիտալի մեծությամբ առաջատարը կրկին Ամերիաբանկն է 104.21 մլրդ դրամ ցուցանիշով: Նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճը կազմել է 12,0 % :

Երկրորդը Արդշինբանկն է 80.2 մլրդ դրամ ցուցանիշով, որի կապիտալի աճը կազմել է 15.2%:

Կապիտալի մեծությամբ մյուս առաջատարներն են Ակբա-Կրեդիտ Ագրիկոլ Բանկը 68,9 մլրդ դրամ (աճը՝ 5.0%), Արմսվիսբանկը ՝ 59,72 մլրդ դրամ ցուցանիշով (աճը՝ 30.2%), եւ առաջատար հնգյակը եզրափակում է Ինեկոբանկը, որն արձանագրել է 58.52 մլրդ դրամի ցուցանիշ կապիտալի 10.4% աճով:

Նշենք, որ 2020թ. առաջին եռամսյակում առաջատար հինգ բանկերին բաժին է ընկել համակարգի ակտիվների 56.5%-ը, պարտավորությունների 58,9%-ը, եւ կապիտալի 43,1%-ը:

Ստորեւ բերված աղյուսակում ներկայացված են ՀՀ առեւտրային բանկերի հիմնական ֆինանսական ցուցանիշները՝ 2020թ. առաջին եռամսյակի դրությամբ: Ցուցանիշների աճ/անկումը հաշվարկված է 2019թ. նույն ժամանակահատվածի նկատմամբ:

Բանկերը դասավորված են ըստ ակտիվների մեծության՝ ամենամեծից ամենափոքրը:

Աննա Այվազյան

ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության եւ Գործարարության աջակցման գրասենյակի համագործակցությամբ մշակվել է «Բիզնեսի շարունակականության պլանավորում կորոնավիրուսի պայմաններում եւ հետեւանքով» ուղեցույցը:

Գործարարության աջակցման գրասենյակի տնտեսագետ, ուղեցույցի հեղինակ Հովսեփ Պատվականյանը Banks.am-ի հետ զրույցում ներկայացրել է ուղեցույցի նպատակներն ու առանցքային կետերը:

Հիմնական նպատակը

Կորոնավիրուսի հետեւանքով արտակարգ դրության իրողություններին հարմարվելը եւ բիզնեսի շարունակականության ապահովումը Հայաստանում գործող տնտեսվարող սուբյեկտների համար այսօր դարձել է առանցքային:

Այդ նպատակով ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության հետ համագործակցության արդյունքում մշակվեց ուղեցույց, որը կօգնի գործարարին նախագծել իր բիզնեսի շարունակականության պլանը` համապատասխան սցենարներով եւ դրանց գնահատականներով:

Ուղեցույցը տարածվելու է գործարարների շահերը ներկայացնող բոլոր հնարավոր ասոցիացիաների, միավորումների, հասարակական կազմակերպությունների միջոցով:

Ուղեցույցի 6 քայլերը

1. Որոշել ընկերության առաջնահերթ ապրանքները եւ/կամ ծառայությունները (priority goods & services)
2. Նշել ընկերության առաջնահերթ ապրանքների արտադրության եւ/կամ ծառայության մատուցման համար անհրաժեշտ կրիտիկական ակտիվներն ու բաղադրիչները (critical assets & inputs)
3. Հրատապության աստիճանից ելնելով` նշել ընկերության գործառնությունները (urgency-based operations)
4. Քարտեզագրել ներքին եւ արտաքին ռիսկերը, որոնք կարող են խաթարել ընկերության հետագա գործառնությունները (risk mapping)
5. Պատրաստել սպառնալիքների հավանական սցենարներ (threat scenario mapping)
6. Մշակել եւ վավերացնել բիզնեսի շարունակականության պլանը (business continuity plan):

Յուրաքանչյուր քայլի շրջանակներում կան 1-5 հստակ առաջադրանքներ, որոնք գործարարը պետք է իրականացնի քայլի ամբողջացման համար: Բոլոր առաջադրանքների համար տրված են նաեւ լրացման ենթակա նմուշներ:

Օգտվելու կարգը

Նախ, ուղեցույցի յուրաքանչյուր քայլի եւ առաջադրանքի հետ տրվում է նաեւ մեկ օրինակ, թե ոնց է ամենը աշխատում: Օրինակ, ենթադրենք, կա ընկերություն, որը զբաղվում է պայմանական 3 ապրանքատեսակի արտադրությամբ` տոմատի մածուկ, ծիրանի ջեմ, բալի մուրաբա:

Ուղեցույցի 1-ին մասում նկարագրված է, թե ինչպես պետք է որոշել տվյալ ապրանքների արտադրության առաջնահերթությունները` ելնելով վերջինիս վաճառքի ծավալից, ընդհանուր եկամուտների մեջ մասնաբաժնից, ոչ ժամանակին առաքման «ծախսերից» եւ այլն: Յուրաքանչյուր չափանիշից ելնելով` տոմատի մածուկը, ծիրանի ջեմը, բալի մուրաբան կգնահատվեն 1-5 սանդղակով: Ենթադրենք, գումարային վերջնական միավորով ամենից առաջնահերթն է տոմատի մածուկի արտադրությունը:

Այս դեպքում ուղեցույցի արդեն 2-րդ մասում նկարագրված է, թե ինչպես ներկայացնել լոլիկի մածուկի արտադրության հետ կապված գործառնությունները եւ ինչ կրիտիկական ակտիվներ են հարկավոր վերջինիս համար: Մեր պարագայում հիմնական գործառնություններն են լոլիկի ձեռք բերումը, լվացումը եւ պահեստավորումը, կլեպազատումն ու կտրատումը, համեմումը, տարաների մեջ լցոնումը, պահեստավորումը, առաքումը հաճախորդներին:

Վերոնշյալներից յուրաքանչյուրի համար այնուհետեւ նշվում է դրանց իրականացման համար անհրաժեշտ ռեսուրսները, օրինակ` կլեպազատման եւ կտրատման համար անհրաժեշտ ակտիվներն են`սարքավորումների օպերատորներ, կլեպազատման եւ կտրատման մոնոբլոկ, էլեկտրականություն:

Ուղեցույցի 3-րդ մասում նկարագրվում է, թե ինչպես կազմել տվյալ գործառնությունների եւ ակտիվների խափանման ռիսկային քարտեզ, իսկ 4-րդ մասում` մշակել նախանշված ռիսկերի արձագանքման գործիքներ տարբեր հնարավոր սցենարների համար:

Այսպիսով, հետեւելով ուղեցույցում նախանշված քայլերին եւ առաջադրանքներին, գործարարը կկարողանա մշակել բիզնեսի շարունակականության պլան կամ ռազմավարություն, ինչն իրեն կօգնի կորոնավիրուսի պայմաններում առկա սպառնալիքները վերածել հնարավորությունների եւ ապահովել իր գործունեության շարունակականությունը առկա մարդկային, նյութական եւ ֆինանսական ռեսուրսների միջոցով:

ՓՄՁ-ների ու խոշոր ընկերությունների համար

Ուղեցույցը գրված է այնպես, որ օգտվելու հնարավորություն ունենան, թե' ՓՄՁ-ները, թե' խոշոր ընկերությունները: Դրա շրջանակում յուրաքանչյուր քայլի առանձնահատկությունից ելնելով` նշվում է նաեւ ՓՄՁ-ների եւ խոշոր ընկերությունների արձագանքման տարբերությունների հնարավորությունը:

Պատրաստեց Արփի Ջիլավյանը

Համավարակի պայմաններում տնտեսության տարբեր ոլորտներ շարունակում են բնականոն գործունեությունը՝ պահպանելով որոշակի կանոններ: Այնուամենայնիվ, մարտից կանգ առած միջոցառումների կազմակերպման ոլորտը շարունակում է մնալ անորոշության մեջ:

Skill.am ընկերության հիմնադիր Սերգեյ Ուսնունցը Banks.am-ին պատմել է օֆլայն միջոցառումներն առցանց տիրույթ տեղափոխելու մասին եւ բացահայտել է, թե ով է լինելու երկրորդ Digital Marketing Friday Conference-ի միջազգային խոսնակը:

Ոլորտի «ընդմիջումը»

Մարդկանց մեծ մասը միջոցառումների կազմակերպման ոլորտում դիտարկում է միայն համերգների, ընտանեկան միջոցառումների կազմակերպիչներին, բայց իվենթ (event) ինդուստրիան շատ ավելի լայն է:

Ընտանեկան միջոցառումները կազմում են ընդհանուր ոլորտի մեկ ուղղությունը՝ հարսանիքներ, խնջույքներ: Այլ ուղղություններ են կազմում, օրինակ, սարքավորումների, տարածքների վարձակալություն տրամադրող, բիզնես միջոցառումներ կազմակերպող ընկերությունները եւ այլն:

Ոլորտը բաղկացած է բազմաթիվ մասնագետներից, որոնք աշխատանքի ամբողջ շղթայում ապահովում են իրենց զբաղվածությունը: Skill-ի դեպքում մենք ստեղծում ենք պրոդուկտ եւ հարյուրավոր գործընկերների հետ միասին աշխատում դրա ուղղությամբ:
[[gallery1]]
Այս ամբողջ ոլորտը արդեն 3 ամիս է, ինչ կանգ է առել՝ առաջին հարվածը վերցնելով իր վրա: Արտակարգ դրության հայտարարումից դեռ 2 շաբաթ առաջ սկսեցինք միջոցառումներ հետաձգել՝ հետեւելով վարակի տարածմանն ու համաշխարհային միտումներին:

Անորոշության վնասները

Երբ նայում ենք պարետատան որոշումներին՝ 5 հոգուց ավելի անձանց մասնակցությամբ միջոցառումները արգելելու մասին, հասկանում ենք, որ կառավարությունում չեն պատկերացնում՝ ինչպես է աշխատում մեր ոլորտը:

Իվենթ ինդուստրիայում միջոցառումների 95%-ը եղել է օֆլայն, որն այժմ սառեցվել է: Թեեւ չենք աշխատում, ունենք որոշակի պարտավորություններ:

Մեզ համար անհասկանալի է՝ ինչ է լինելու 15 օր, մեկ ամիս հետո: Որոշակիության բացակայությունը չափազանց բարդացնում է խնդիրը, քանի որ կան ծրագրեր, որ գուցե անհրաժեշտ է առհասարակ չեղարկել: Եթե ընկերությունը վնասներ է կրել, պետք է արձանագրի դրանք ու առաջ անցնի, ոչ թե շարունակի նոր խնդիրներ կուտակել՝ մեծացնելով կորստի չափը:

Այժմ ոլորտի տարբեր ուղղությունների ներկայացուցիչների հետ խորհրդակցություններ ենք վարում՝ միասնական դիրքորոշում ձեւավորելու եւ առաջարկություններով հանդես գալու համար:

Օֆլայնից՝ օնլայն

Ճգնաժամային իրավիճակի հետ ամբողջապես փոխեցինք Skill-ի 2020 թվականի ռազմավարությունը: Skillrocks այլընտրանքային կրթական հարթակի բոլոր դասընթացները տեղափոխեցինք օնլայն տիրույթ՝ համապատասխանեցնելով օնլայնի առանձնահատկություններին:

Հստակ է, որ առցանց միջոցառումների դեպքում պահանջներն այլ են: Թիմը շատ սեղմ ժամկետում վերապատրաստում անցավ. մոտ մեկ շաբաթ բոլորս սովորում էինք:
[[gallery2]]
60 օրում կազմակերպեցինք 35 տարբեր օնլայն միջոցառումներ, որոնցում ներգրավեցինք փորձագետների Վրաստանից, Ուկրաինայից, Ռուսաստանից եւ այլն երկրներից: Այս կերպ ձեռք բերեցինք լայն լսարան՝ հասկանալով, որ մեր ծառայություններն ունեն պահանջարկ նաեւ օնլայն տիրույթում:

Իհարկե, անհամբերությամբ սպասում ենք օֆլայն աշխատանքին, սակայն առցանց ուղղությունը շարունակելու ենք պահել եւ զարգացնել: Վստահ ենք, որ երկու ուղղություններն էլ համատեղ «ապրելու» են:

Դեպի միջազգային լսարան

Հարմարվելով օնլայնի կանոններին՝ ստեղծել ենք տեւական ծրագիր՝ Digital Marketing Friday Conference-ը (#DMFC), որն անցկացնելու ենք ամեն ամիս:

Առաջին կոնֆերանսը, որ անցկացրինք մայիսի 8-ին, բավականին բարձր եմ գնահատում: Չունեցանք ոչ մի խափանում, պահեցինք ճշգրիտ ժամանակացույցը, ինչը մեր թիմի սկզբունքներից է: Թեեւ բոլորը մեկուսացման մեջ էին գտնվում, փորձեցինք էկրանի միջոցով լավ տրամադրություն փոխանցել՝ հետաքրքիր ընդմիջումներ ապահովելով:

Առաջիկայում մասնակիցներին նաեւ միջոցառման ընթացքում ծանոթանալու, կապեր ձեռք բերելու հնարավորություն կտանք: Արդեն ունենք համապատասխան գործիքներ եւ հուսով եմ՝ 3-րդ #DMFC-ի ժամանակ կկիրառենք:
[[gallery3]]
Նախատեսում ենք սեպտեմբերին այս կոնֆերանսով մուտք գործել միջազգային շուկա՝ ապահովելով նաեւ միջազգային լսարանի մասնակցությունը: Այժմ գործում ենք միայն հայկական տիրույթում եւ դեռեւս փորձ ենք ձեռք բերում:

«Գաղտնի» խոսնակը

Հունիսի 12-ին տեղի կունենա երկրորդ օնլայն Digital Marketing Friday Conference-ը, որում ներգրավված կլինեն փորձագետներ Ռուսաստանից, Ուկրաինայից, Շվեդիայից:

Երկու տարի առաջ մեր ընկերության World’s Top Speakers In Armenia նախագծի շրջանակում Հայաստան էինք հրավիրել ականավոր շվեդ տնտեսագետ, Funky Business համաշխարհային բեսթսելերի հեղինակ Կյել Նորդստրյոմին: #DMFC երկրորդի մեր համաշխարհային ճանաչման խոսնակը հենց նա է լինելու:

Մասնակիցները կկարողանան հարցեր ուղղել «նոր տնտեսության մանիֆեստի» հեղինակին: Հետաքրքիր կլինի լսել նրանից՝ ինչ է փոխել համավարակը բիզնեսում, ինչ սպասել հետագա զարգացումներից:

Գայանե Ենոքյան

«Ի-Վի Քոնսալթինգ» խորհրդատվական ընկերության տնօրեն Մանուկ Հերգնյանի հոդվածը Banks.am-ի համար:

Կորոնավիրուսի համաճարակը յուրահատուկ փորձության է ենթարկում երկրների ոչ միայն առողջապահական, այլեւ կառավարման համակարգերը։ Այս մարտահրավերին կառավարչական արձագանքի որակը կարեւորագույն նշանակություն է ստանում, քանի որ այս բարդագույն խնդրի ընթացքը պայմանավորող այն գործոններից է, որ «մարդկային ձեռքերում է»։ Այս համատեքստում, երբ վտանգված են մարդկային կյանքեր, այդ գործոնից սպասումներն էականորեն ավելի բարձր են, քան այլ պայմաններում։ Հետեւաբար, օբյեկտիվ գնահատականի առկայությունը առաջին հերթին կարեւոր է կառավարման որակի եւ արդյունավետության բարձրացման համար։

Հայաստանում այս գնահատականները ծայրահեղ բեւեռացված են։ Մասնագիտական օբյեկտիվության տեսանկյունից՝ նման գնահատականների գերակշիռ մասի թերությունները պայմանավորված են 3 հիմնական պատճառներով։

1.   Միագործոն գնահատականներ

Բարդ համակարգերի աշխատանքը հասկանալու համար պարզեցումը մինչեւ միագործոն պատճառահետեւանքային կապեր ամենամեծ գայթակղություններից մեկն է։ Մեր դիտարկած երեւույթը եւս բացառություն չէ։

2.   Միայն արդյունքային ցուցանիշներով գնահատականներ

Կորոնավիրուսով պայմանավորված առանցքային արդյունքային ցուցանիշները հիմնական համաճարակաբանական ցուցանիշներն են` վարակակիրների քանակը, մահացության աստիճանը, բուժվածների քանակը, իսկ տնտեսական մասով՝ հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշները։ Խնդիրն այն է, որ արդյունքների վրա ազդում են ոչ միայն կառավարչական որոշումները, այլեւ բազմաթիվ այլ գործոններ՝ սկսած համակարգերի մեկնարկային պայմաններից մինչեւ սոցիալ-հոգեբանական գործոններ։ Ընդհանրապես, այս խնդիրը բոլոր տեսակի կատարողականների գնահատման տիպային ծուղակներից է։ Ի լրումն արդյունքային ցուցանիշների՝ հավասարակշռված գնահատականները ներառում են նաեւ ներդրանքային ցուցանիշներ։ Վերջիններիս չափումը շատ ավելի բարդ է։

3.   Քաղաքականացված գնահատականներ

Քաղաքականացված գնահատականներն ըստ սահմանման առավել ենթակա են օբյեկտիվության խեղման, քանի որ փաստերը քաղաքական շահի եւ նպատակահարմարության տեսանկյունից զտելու շարժառիթները չափազանց ուժեղ են։

Հետեւաբար, անհրաժեշտություն կա մասնագիտական գնահատականների։ Ինչպե՞ս եւ ի՞նչ չափանիշներով պետք է արվեն նման գնահատականները։ Առաջարկում ենք 7 հիմնական թեստեր, որոնք համապատասխանեցված են առավելապես այս մարտահրավերի կառավարչական արձագանքման արդյունավետությունը գնահատելուն։

Թեստ 1․ Արդյոք կառավարչական գործողությունները կանխարգելո՞ղ են, թե արձագանքող

Համավարակի զսպման մեջ ծայրահեղ կարեւորություն ունի ճիշտ ժամանակին արձագանքը։ Վարակի անկառավարելի տարածումը կարող է էքսպոնենցիալ լինել։ Էքսպոնենցիալ ֆունկցիայի առանձնահատկությունն այն է, որ սկզբնական շրջանում թվերի փոքր լինելու պատճառով դրանց աճի ահռելի պոտենցիալը մնում է «անզեն աչքին» աննկատ, սակայն թվերի մեծացմանը զուգընթաց աճում է նաեւ տեմպը։ Նման իրավիճակներում համարվում է, որ ընդունելի է նույնիսկ որոշակի սահմաններում չափազանցված արձագանքը։ Համավարակն ու դրա հետեւանքները կառավարելի սահմաններում պահելը հնարավոր է միայն, եթե կառավարչական գործողությունները մի քանի քայլ առաջ են նրանցից։ Սա ենթադրում է համավարակի ռիսկի լուրջ գնահատական՝ մինչեւ նույնիսկ նրա սկսվելը երկրում։ Այն տարածվելուց հետո ծայրահեղ կարեւորություն ունի վարակի տարածման ու սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը բնութագրող վաղ ազդանշանների արձանագրումը, որը, մասնավորապես, կարող է արվել զանգվածային թեստավորման, բիզնեսի եւ բնակչության պարբերական հարցումների միջոցով։ Բացի դրանից, ռիսկերի կառավարման տեսանկյունից՝ կանխարգելող գործողությունների մեջ առանցքային է առողջապահական, պարենային եւ այլ ոլորտներում ավելցուկային ենթակառուցվածքների, պաշարների եւ կարողությունների արագ ստեղծումը։ Ավելցուկային հզորությունները հաշվարկվում են ճգնաժամի գագաթնակետի խնդիրները բոլոր ուղղություններով լուծելու համար։

Թեստ 2․Արդյո՞ք խթանները համարժեք են եւ համապատասխանում են թիրախներին

Նմանատիպ ճգնաժամերի կառավարումը ենթադրում է լայն եւ խայտաբղետ հասարակական շերտերի վարքագծի վրա ազդեցություն՝ խթանների ու պատժամիջոցների միջոցով։ Միջամտությունների արդյունավետությունն էլ կախված է նրանից, թե դրանք ինչքանով են ազդում դրված նպատակների վրա։ Դրա համար պետք է պարզվեն վարքագիծը պայմանավորող շարժառիթները եւ միջամտությունները լինեն բավարար ազդեցիկ՝ վարքագծի ցանկալի փոփոխություն առաջացնելու համար։ Օրինակ, եթե խնդիր է դրված ապահովելու դիմակների զանգվածային կրում, պետք է խթաններն ու պատիժներն արտացոլեն դիմակ կրելու կամ չկրելու հիմնական դրդապատճառները՝ դրա օգտակարության նկատմամբ վստահությունը, մատչելիությունը բոլորի համար, մտածելակերպային իներցիան, տուգանքների համարժեքությունը ընկալված վնասի եւ միջին եկամտի հարաբերակցությանը եւ այլն։

Մյուս կողմից՝ տնտեսական կորուստը այս ճգնաժամի սկզբնական փուլում տեղի է ունենում տնտեսական գործունեություն ծավալելու ֆիզիկական սահմանափակման պատճառով։ Հետեւաբար, խթանները կլուծեն բուն խնդիրը, եթե ուղղված լինեն կոնկրետ այդ սահմանափակումների հետեւանքով կորսված եկամուտների փոխհատուցմանը (օրինակ՝ չստացված աշխատավարձ, ընկերության կորսված շրջանառություն)՝ չգայթակղվելով թեկուզ կարեւոր, բայց անուղղակի թիրախներով (օրինակ՝ ընդհանուր սոցիալական խնդիրներ՝ բազմազավակության նպաստներ, ուսանողական վարձավճարներ եւ այլն)։

Թեստ 3․ Արդյո՞ք կա խնդրի լուծման վրա գերկենտրոնացում

Կյանքի եւ մահվան կռիվներում գերկենտրոնացումը եւ ուժերի գերլարումը հաղթանակի բացարձակ պայման է։ Այլ ոլորտներում հաղթանակները արագորեն կարժեզրկվեն, եթե տանուլ տաս ամենակարեւոր ճակատում։ Սա այն ժամանակն է, երբ գերակայությունները պետք է սահմանվեն արմատականորեն եւ անխնա մերժվեն բոլոր շեղող այլընտրանքները (թեկուզ կարեւոր այլ պայմաններում)։ Հաճախ այս իրավիճակներում «որոշ բաներ չանելու» որոշումները լինում են ամենակարեւորները։ Երբեմն դրանք լինում են նաեւ ամենադժվար որոշումները, հատկապես հանրային կառավարման ոլորտում, որտեղ պահանջները բազմաթիվ են՝ ներառյալ քաղաքական կենսունակության պահանջները։ Գերկենտրոնացման ցուցիչներից է այն, թե արդյո՞ք կառավարիչները կենտրոնացրել են իրենց լավագույն մարդկային եւ ինստիտուցիոնալ ռեսուրսները հիմնական խնդրի վրա եւ արդյո՞ք «խլացրել են» այլ խնդիրներին առնչվող հաղորդակցական ուղիները։

Թեստ 4․ Արդյո՞ք որոշումներն ունեն գիտական կամ փորձագիտական վավերացում

Համաճարակը բազմաթիվ առումներով առնչվում է գիտության հետ՝ սկսած ախտորոշման եւ բուժման խնդիրներից, հանրային առողջության կանոններից եւ վերջացրած տնտեսագիտական մոդելավորումով։ Մյուս կողմից՝ կարեւորագույն կառավարչական որոշումները կայացնում են քաղաքական գործիչները եւ պետական պաշտոնյաները։ Օպտիմալ որոշումները ենթադրում են գիտական եւ փորձագիտական գնահատականների ներառում այդ գործընթացում։ Նվազ կարեւոր չէ քաղաքականապես անկախ, գիտական փաստերով առաջնորդվող եւ հեղինակավոր կենտրոնների առկայությունը բնակչությանը որոշումների հիմնավորվածության մասին տեղեկացնելու եւ դրանց նկատմամբ վստահությունը բարձրացնելու համար։ Ընդ որում, միջազգային գիտական մտքի արտաբերումները բավարար չեն, դրանք պետք է դառնան ներքին գիտելիք՝ հաշվի առնելով տեղային առանձնահատկությունները։

Թեստ 5․ Արդյո՞ք որոշումներն իրագործելի են եւ կատարումը խստապահանջ

«Մի՛ ընդունեք որոշումներ, որոնք իրագործելի չեն». այս համընդհանուր կառավարչական սկզբունքը այստեղ է՛լ առավել է շեշտադրվում։ Վիճակագրական փաստ է, որ ռազմավարությունների տապալման հիմնական պատճառը դրանց վատ իրականացումն է։ Իրականացման կարողություններն ընդգծում են հնարավոր որոշումների սահմանը։ Կառավարիչները որոշումներ ընդունելիս միշտ պետք է այս հարցը տան՝ արդյոք դրանք նշված սահմանից նե՞րս են, թե դուրս։ Կորոնավիրուսին հակազդելու համատեքստում շատ որոշումներ, օրինակ՝ կարանտինը եւ տեղաշարժման սահմանափակումները, արտակարգ են եւ պահանջում են կատարման համարյա ռազմական կարգապահություն։ Այլապես որոշումների կատարման արդյունավետությունը խիստ ընկնում է, ինչը բերում է դրանց նկատմամբ վստահության անկման, եւ սկսվում է դրանց չենթարկվելու արատավոր շղթան։

Թեստ 6․ Արդյո՞ք հասարակության հետ կառավարիչների հաղորդակցությունը համախմբող է

Ավտորիտար միջավայրում ճգնաժամերը հաղթահարվում են կոշտ միջամտությունների միջոցով, իսկ ժողովրդավարական միջավայրում՝ համախմբման։ Վերջինիս պարագայում որոշիչ դեր է խաղում առաջնորդների կիրառած հաղորդակցության բովանդակությունը եւ ոճը, քանզի դրանից են սնվում եւ այնուհետեւ կրկնօրինակվում հասարակությունում կամ կոնկրետ կազմակերպությունում գերակշռող պատումները եւ մտայնությունները։

Առաջնորդները պետք է պատրաստ լինեն հաղորդակցության անհամաչափ իրավիճակի՝ ուժգնացող քննադատություններին հետեւողականորեն պատասխանելով առավելապես համախմբող ուղերձներով։ Ավելին, եթե դրանք լինեն միմյանց հակասող, ամբողջությամբ կարժեզրկվի այս կարեւոր գործիքը։

Թեստ 7․ Արդյո՞ք կա անխափան հետադարձ կապ

Արագ ծավալվող ճգնաժամային իրավիճակներում որոշումների ազդեցության վերաբերյալ տեղեկույթը եւ այդ որոշումների ազդեցությունը կրող անհատներից, խմբերից եւ հաստատություններից եկող արձագանքը ապահովում են որոշումների համարժեքությունը իրադրությանը։ Կարեւոր է, թե ինչպես է այդ արձագանքն օժանդակում նոր գիտելիքի կուտակմանը եւ դրա ներառմանը որոշումների հաջորդ փուլի մեջ։ Ընդհանրապես, ճգնաժամերը գիտելիքն արագ յուրացնելու եւ այն նոր որոշումների վերածելու խիստ պահանջներ են դնում։ Կառավարիչների այդ հավաքական կարողությունն էլ առավել մեծ կարեւորություն է ստանում։

Կառավարման արդյունավետության մասին բոլոր քննարկումներում ներկայացված հարցերից շատերն արծարծվում են, սակայն հաճախ լինում են կանխակալ, հատվածական, ցաքուցրիվ, շփոթեցնող եւ ոչ ամբողջական։ Այս թեստերը հնարավորություն կտան այդ գնահատականներն առավել հիմնավորված եւ տրամաբանական կառուցվածքով տալու։

Արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել Banks.am-ի տեսակետներին:

Հայաստանի գործարար համայնապատկերում իրենց ուրույն եւ ակտիվ դերն ունեն կանայք, ինչն առավել ակնառու է հատկապես փոքր եւ միջին բիզնեսի ոլորտում:

«Հաշվապահության ուսուցման միջազգային կենտրոն» (ՀՈՒՄԿ) կրթական հիմնադրամի գործադիր տնօրեն, Տնօրենների hայկական ինստիտուտի խորհրդի անդամ Հասմիկ Սահակյանի հետ Banks.am-ը զրուցել է COVID-19-ի հետեւանքով կին գործարարներին սպասվող մարտահրավերների, դրանց դիմակայելու եւ սպասվող փոփոխությունների մասին:

Կին ձեռներեցները, COVID-19-ն ու մարտահրավերները

«Ինչպես աշխարհում, այնպես էլ Հայաստանում ՓՄՁ-ների ստվար մասը հիմնել եւ ղեկավարվում են կանայք՝ ի տարբերություն խոշոր բիզնեսի, որն ավելի շատ «man dominated» է: Եվ այսօր, կարելի է ասել, այս դարակազմիկ փոփոխությունների պատճառով, ոլորտի կանանց համար դժվար ու մարտահրավերներով լի ժամանակաշրջան է սկսվել»,- նկատում է Հասմիկ Սահակյանը:

Նրա խոսքով՝ Հայաստանում փոքր եւ միջին բիզնեսում մեծ դերակատարում ունեցող կին ձեռներեցներն այս շրջանում ավելի քան երբեք պետության կողմից ուշադրության կարիք ունեն։

«Կորոնավիրուսի հետեւանքով առաջացած դժվարությունները հնարավորինս արագ հաղթահարելու համար հատուկ քաղաքականություն պետք է մշակվի կին գործարարների կամ կանանց կողմից ղեկավարվող ՓՄՁ-ների համար»:

Հասմիկ Սահակյանը նշում է ամենագլխավոր մարտահրավերներից մեկը․ բիզնես վարելու ողջ կոնցեպցիան փոփոխելու կարիք է առաջանալու, եւ նման իրավիճակում պետք է կարողանալ ճիշտ կողմնորոշվել:

«Բիզնես վարելն առաջին հերթին մեծ պատասխանատվություն է, կապ չունի այդ կազմակերպությունը ընտանեկան ձեռնարկություն է, ՓՄՁ, թե միջազգային կորպորացիա։
Իմ փորձից կարող եմ ասել, որ կանայք շատ ավելի զգայական են մոտենում իրենց բիզնեսին, ավելին՝ ինչպես իրենց երեխաներին»,- նշում է նա:

3 հարցի պատասխան

Հասմիկ Սահակյանը գտնում է, որ կանայք իրենց բիզնեսի ղեկավարման արդյունավետությունը բարձրացնելու համար պետք է երեք կարեւոր հարցի պատասխան գտնեն:

«Առաջին ամենակարեւոր հարցը սա պետք է լինի՝ արդյոք արժի՞ շարունակել այն բիզնես գործունեությունը, որն իրականացնում էիք մինչ կորոնավիրուսը, քանի որ այս ճգնաժամն իր հետ որոշակի ժամանակահատվածում բերելու է հաճախորդների վերականգնման հարց, եւ պարզ չէ դեռեւս՝ սա միջնաժամկետ, թե երկարաժամկետ խնդիր է դառնալու։ Հետհամավարակային Հայաստանն ունենալու է հաճախորդների գնողունակության խնդիր:

Երկրորդ հարցը՝ եթե որոշվում է շարունակել նույն գործունեությունը, ապա ի՞նչ փոփոխություններ պետք է կրի բիզնեսը: Պարզ է դառնում, որ այն, ինչ մենք անում էինք մինչ այժմ, շատ դեպքերում կարող է եւ արդիական չլինել։

«Չնայած մարդկային գործոնը միշտ էլ որոշիչ դեր է կատարում, եւ անհատական շփումները միշտ էլ պետք են լինելու, բայց այս ժամանակաշրջանը ցույց տվեց, որ բիզնեսի պահպանման եւ զարգացման համար շատ կարեւոր գործոն են դարձել տեղեկատվական տեխնոլոգիաները: Հարցը կայանում է նրանում, թե այն բիզնեսը, որն ունեք ներկայումս, որքանով է պատրաստ դիմակայել նոր մարտահրավերին: Յուրաքանչյուր գործարար պետք է լուրջ դիտարկումներ անի եւ անհրաժեշտության դեպքում նաեւ փոփոխի բիզնեսի զարգացման վեկտորը»,- գտնում է Հասմիկ Սահակյանը:

Երրորդ հարցն, ըստ նրա, վերաբերում է ծախսերին եւ եկամուտներին։ Ինչպիսի՞ն էին դրանք մինչ ճգնաժամը եւ ինչպիսի՞ն են լինելու ճգնաժամից հետո. «Կան հաստատուն ծախսեր, որոնք ցանկացած պարագայում նույնն են, բայց դրանց մեջ էլ միգուցե կարելի է ինչ-որ ձեւով կրճատումներ անել եւ գնալ ավելի խնայողական ռեժիմի՝ չնսեմացնելով այն պրոդուկտը կամ ծառայությունը, որն առաջարկվում է գործարարի կողմից»։

«Այս ամենի հանրագումարում մեկ կարեւոր խնդիր է առաջ գալիս։ Որքան էլ որ դժվար է «չեմ կարող»-ը, «չեմ ուզում»-ը, պետք է վերափոխել «կարող եմ», «ուզում եմ»՝ «պատրաստ եմ փոփոխությունների» կարգախոսների:

Շատ հեշտ է ասել՝ կորոնավիրուսն եկավ քանդեց իմ բիզնեսը, բայց արդյոք մենք ամեն օր կատարում ենք այն քայլերը, որոնցով կարող ենք ճգնաժամային իրավիճակից ճկուն կերպով դուրս գալ, վերափոխելով բիզնեսը, հարմարեցնել նոր իրավիճակի՝ չմոռանալով, որ սպառողի պատկերացումներն ու պահանջմունքները ժամանակի մեջ նույնպես վերափոխվում են»,- ասում է նա:

Կառավարության միջոցառումներն՝ ուղղված ՓՄՁ-ներին

Մեր զրուցակիցը նշում է, որ վերը նշված հարցերի պատասխանները ստանալուց հետո միայն ոլորտի ներկայացուցիչները պետք է որոշում կայացնեն՝ ինչն է իրենց դրդում գնալ եւ նոր վարկային բեռ վերցնել, մտնել նոր պատասխանատվության տակ:

«Խորհուրդ կտայի լավ մտածել, որքանո՞վ է այդ աջակցությունը պետք ՓՄՁ-ներին եւ արդյոք հետագայում դժվարություններ չեն ստեղծվի։

Ճիշտ է՝ վարկերը զրոյական տոկոսադրույքով են, բայց հետո պետք է կարողանալ այնքան գումար աշխատել, որ ընթացիկ ծախսերը ծածկելու հետ միաժամանակ հնարավոր լինի վերադարձնել անտոկոս վարկի գումարները»,- նշում է նա:

Հասմիկ Սահակյանի խոսքով՝ արդեն իսկ գործազրկության աճ կա եւ հարց է, թե դրա մակարդակն առաջիկայում ինչպես է մեղմվելու, քանի որ այս պահին չկա կոնկրետ գնահատական, թե ինչ ժամանակներում, աճի ինչ տեմպերով շուկաները կրկին կզարգանան։

Անհրաժեշտ փոփոխությունները ոլորտում

Կենտրոնի տնօրենն ասում է, որ փորձում է նաեւ իր համար բացահայտել այդ փոփոխությունները. «Խոսել փոփոխությունների մասին, եւ պատրաստ չլինել փոխվելու, դա աբսուրդ է: Փոփոխությունները տեսնում եմ անվերջ սովորելու, նոր լուծումներին եւ առաջարկություններին բաց նայելու եւ, հատկապես, նոր գիտելիքներ ձեռք բերելու մեջ»:

Նրա խոսքով՝ այսօր սովորելու բազմաթիվ անվճար ռեսուրսներ կան, որոնք դժվարին իրավիճակում կրկնապատկվել, եռապատկվել են:

«Շատ մեծ հնարավորություն են տալիս նաեւ առցանց դասընթացները, որոնք եւս բացում են զարգանալու ճանապարհները: Բիզնեսը վերաձեւելու եւ ժամանակակից պայմաններին ադապտացնելու մի ճանապարհ էլ՝ երիտասարդ կոլեգաներից եւ ընկերներից սովորելն է։

Նա ընդգծում է, որ մինչեւ գործատուն, ձեռնարկատերն ինքը չհասկանա, թե ինչպես է պետք ընդունել մարտահրավերները, չունենա բիզնեսն ուղղորդելու գիտելիք, չստեղծի համապատասխան բիզնես միջավայր, որտեղ բոլորը ցանկանան զարգանալ եւ ունենալ առաջխաղացում, աշխատակիցներն երբեւէ չեն արձագանքի դրանց, կամ կարձագանքեն ոչ լիարժեք:

Հայաստանում առկա է մի իրավիճակ, որտեղ «ամբողջ բիզնես միջավայրը կունենա մեծ «ռիլոդի» հնարավորություն։ Սա շատ կարեւոր հանգամանք է եւ ցանկալի է նաեւ, որ հասարակությունը նույնպես ընդունի, որ իրապես դժվար է այս պայմաններում տնտեսվարել, եւ «փայփայի» իր գործարարներին։ Այս անհանգստությունները ոչ միայն իմն են, այլեւ գործընկերներինը եւս: Բոլորի մոտ սպասողական, ինչ-որ չափով նաեւ անհանգիստ իրավիճակ է»,- հավելում է նա:

Հասմիկ Սահակյանը մեզ հետ զրույցը լավատեսական նոտայի վրա է ավատում՝ համոզմունք հայտնելով, որ կին գործարարներն անպայման կհաղթահարեն դժվարությունները, քանի որ կանայք ունեն աշխատասիրություն, հատուկ ինտուիցիա, էմոցիոնալ կապ իրենց գործի նկատմամբ եւ մեծ պատասխանատվություն:

«Կանայք շատ ավելի մանրակրկիտ են մոտենում բոլոր դետալներին, ինչն արդեն հաջողության գրավական է դառնում շատ դեպքերում: Պարզապես պետք է հավատան իրենց ուժերին, ներքին համոզմունքներին, պաշտպանեն այն կարեւոր գործը, որը սկսել են եւ հավատան, որ քրտնաջան աշխատանքով դուրս կգան այս իրավիճակից»:

Պատրաստեց Արփի Ջիլավյանը

Տնտեսական սահմանափակումներին զուգահեռ ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունը Գործարարության աջակցման գրասենյակի եւ Ներդրումների աջակցման կենտրոնի հետ համատեղ մեկնարկել է «#ԲիզնեսնԸնդդեմCOVID19» նախաձեռնությունը: Դրա շնորհիվ մի շարք գործարարներ ստացել են բիզնես թեմաներով վեբինարներին անվճար մասնակցության եւ անհատական խորհրդատվություն ստանալու հնարավորություն:

Banks.am-ը զրուցել է ծրագրում ներգրավված կողմերի ներկայացուցիչների հետ՝ փորձելով պարզել դրա արդյունավետությունը:

Թեմատիկ վեբինարներ եւ քոուչինգ

ՀՀ էկոնոմիկայի փոխնախարար Նաիրա Մարգարյանի խոսքով՝ բիզնեսի առաջնային կարիքները հասկանալու համար մարտին կազմակերպվել է հարցում, որին մասնակցել է 1300 տնտեսվարող: Պարզ է դարձել, որ տնտեսվարողներն ունեն տեխնիկական խորհրդատվության կարիք:

Ապրիլի 1-ից մեկնարկել են տեղական լավագույն խորհրդատուների կողմից անցկացվող 23 թեմատիկ վեբինարները:

«Ի տարբերություն համացանցում հասանելի նյութերի, վեբինարների ընթացքում մասնակիցները կարողանում են հստակ հարցեր ուղղել եւ տեղում ստանալ պատասխաններ: Բայց եւ այնպես, վեբինարի ընթացքում հնարավոր չէ երկար ժամանակ հատկացնել յուրաքանչյուր կազմակերպության ներկայացուցչին անհատապես, եւ այդ պատճառով էլ նախաձեռնեցինք մեր հաջորդ միջոցառումը՝ «Քոուչինգը», որով առաջարկվում են 110 տարբեր թեմաներով 1100-ից ավելի անհատական անվճար խորհրդատվություններ»,- մանրամասնել է փոխնախարարը՝ հավելելով, որ այդ հնարավորությունը դեռեւս գործում է:

Կայուն գիտելիք

TEVO'S արծաթյա զարդերի բրենդը ներկայացնող Հերմինե Ասլանյանը պատմում է, որ արտակարգ դրության օրերին տնից աշխատելիս ամեն հնարավոր ազատ րոպեն փորձել է օգտագործել վեբինարների մասնակցելու, կրթական ծրագրերից օգտվելու համար։

«Նախ մասնակցեցի նախարարության կողմից նախաձեռնած վեբինարների շարքին, որոնք Zoom-ով էին անցկացվում, իսկ հետո տեղեկացա նաեւ անհատական խորհրդատվական ծրագրի մասին ու անմիջապես դիմեցի: Քանի որ կարելի էր ընտրել միայն երկու խորհրդատվություն, առանձնացրի Սիլվա Մեսրոպյանի «Վաճառքների կանխատեսում, ռազմավարություն» եւ Տաթեւիկ Բեյբությանի «Օնլայն եւ օֆլայն մարքեթինգ» թեմաները։ Ինքս թվային մարքեթինգի մասնագետ եմ, սակայն նախարարությունն այնպիսի փորձագետների ելույթ էր առաջարկվում, որ պարտադիր պետք էր նրանց լսել»,- մանրամասնում է Հերմինե Ասլանյանը:

Նրա խոսքով՝ ձեռք բերված գիտելիքն արժեքավոր եւ կիրառելի է ոչ միայն ճգնաժամային իրավիճակում, այլեւ հետագա գործունեության համար:
[[gallery1]]
Անհատ ձեռներեց Արտյոմ Բաղրամյանը, որ զբաղվում է նոթատետրերի, թղթապանակների, կազմերի եւ նման այլ իրերի արտադրությամբ, պատմում է՝ մասնակցել է ինչպես վեբինարներին, այնպես էլ ստացել անհատական խորհրդատվություն հետաքրքրող թեմաների շուրջ:

«Մասնագետները ճիշտ ուղղության ցույց տվեցին գործունեությունը վերլուծելու եւ հասկանալու համար՝ որտեղ ենք թերանում, ինչպես կարող ենք առավել արդյունավետ կազմակերպել աշխատանքը: Ցավոք, ստացած գիտելիքը դեռեւս չենք կարող գործնականում կիրառել, քանի որ շուկան շարունակում է պասիվ մնալ»,- նշել է նա:

Անհատական լուծումներ

Կառավարման խորհրդատվության Հայաստանի ինստիտուտի (IMC Armenia) տնօրեն Սիլվա Մեսրոպյանը, ելնելով ստեղծված իրավիճակում բիզնեսի առաջնային պահանջներից, անհատական խորհրդատվության համար 4 թեմա է առաջարկել՝ նոր բիզնես գաղափարների մշակում, վաճառքի ռազմավարություն, բիզնես մոդելավորում եւ հաճախորդների հետ հարաբերությունների կառուցում:

«Երբ գործարարը կապվում է ինձ հետ օր եւ ժամ պայմանավորվելու համար, նախապես փորձում եմ հասկանալ իրեն հետաքրքրող հարցերի շրջանակը՝ անկախ տվյալ խորհրդատվության թեմայից: Հասկանալով գործարարի խնդիրը՝ մոտ երկու ժամ տեւողությամբ խորհրդատվության ընթացքում մանրամասն անդրադառնում ենք բոլոր դիպվածներին, միասին հաշվարկներ, կանխատեսումներ անում»,- Banks.am-ի հետ զրույցում նշել է Սիլվա Մեսրոպյանը:

Խորհրդատուի խոսքով՝ շատ գործարարներ հստակ հարցեր են առաջ քաշում եւ խորհրդատվություն ստանում կոնկրետ օրինակներով, իսկ հաճախորդների մեկ այլ հատվածն էլ, մտահոգված լինելով համաճարակային իրադրությամբ, ցանկանում է լսել խորհրդատվություն իրավիճակի գնահատման, վերապրոֆիլավորվելու եւ նման այլ հարցերի շուրջ:
[[gallery2]]
Լրացուցիչ աղբյուրներ

Տնտեսավարողների մոտ ճգնաժամային կառավարման հմտությունների զարգացման համար ծրագրի շրջանակում ստեղծվել է նաեւ «Բիզնեսի շարունակականության պլանավորում կորոնավիրուսի պայմաններում եւ հետեւանքով» ուղեցույցը:

[[linked-news19352]]
Տնտեսվարողների հետ զրույցներից նաեւ պարզ է դարձել, որ նրանց մեծ մասը շատ քիչ է տեղեկացված աջակցության տարբեր ծրագրերից, դրամաշնորհներից, մրցույթներից: Այդ պատճառով էլ գործարկվել է նաեւ ՓՄՁ հնարավորությունների հարթակը, որը ներառում է ՓՄՁ աջակցության բոլոր տեսակի կառույցների, առկա հնարավորությունների մասին տեղեկատվություն ու թարմացվում է ամենօրյա ռեժիմով:

Գայանե Ենոքյան

Tsavd-Tanem բիզնես նախագիծը՝ հաղթանակի ճանապարհին

Oֆլայնից՝ օնլայն, կամ նոր մարտահրավերներ բիզնեսի համար

Քենեթ Ռոգոֆ․ ինչպիսի՞ն կլինի Covid-19-ի առաջացրած ռեցեսիան

GPartners. Տնտեսական սահմանափակումներն ու ներդրումային հնարավոր ռիսկերը

Պե՞տք է արդյոք այսօր սուբսիդավորել գյուղատնտեսության ոլորտը

Ջորջ Սորոս. ԵՄ-ն պետք է «հավերժական պարտատոմսեր» թողարկի

ՖՀՄՍ 9 եւ ակնկալվող պարտքային կորուստների հաշվարկը COVID-19-ի պայմաններում

RENESA. Դարձեք Tesla, Amazon, Googlе ընկերությունների բաժնետեր

Զբոսաշրջությունը համավարակի օրերին. խնդիրներ եւ վերականգնում

Բարեւ, ճգնաժամ. առաջնայինը հաղորդակցությունն է

Covid-19-ը եւ սպառողական վարքի փոփոխություններն աշխարհում

Աճեմօղլու. Համընդհանուր սահմանափակումը պետք է փոխարինել թիրախայինով

Covid-19-ը եւ սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի ընկալումներն աշխարհում

SmartApaga Container. Թափոնների կառավարման խելացի լուծում

Հաշվեկշռային հիմնական ցուցանիշների աճ ՀՀ բանկային համակարգում

Բիզնեսի շարունակականության պլանավորում. ուղեցույցի առանցքային կետերը

Միջոցառումների ոլորտի «ընդմիջումն» ու #DMFC-ի «գաղտնի» խոսնակը

Կորոնավիրուսային ճգնաժամի կառավարման արդյունավետությունը գնահատող 7 թեստերը

Հասմիկ Սահակյան. Կին ձեռներեցներն ու COVID-19-ի մարտահրավերները

Անվճար բիզնես խորհրդատվությունն՝ ընդդեմ համավարակի